Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

1 Vcheslav Indzemsev. Qadim Sharqda ta'lim-tarbiva va maktab.// Xalq ta'limi, 2009-yil 2-son, 76-86-betlai*.

125

---

Tarixiy  manbalarda  yozilishicha  «Avesto»ning  dastlabki  matni  12 

ming  ho‘kiz  terisiga tillo  bilan  bitilgan  100  fasldan,  21  ta  nask  (kitob) 

dan iborat boigan.  Iskandar Maqduniy (Aleksandr Makedonskiy) Istohr 

shahriga  bostirib  kirib,  otashxonalami  vayron  qilib,  ularda  xizmat 

qiluvchi kohinlami  oidirgach, «Avesto»ni tibbiyot, astrologiya, falsafa, 

riyozyot,  nujum va boshqa fanlarga doir qismini yunon  tiliga  tarjima 

qildirib, aslini olovda yoqib yuborishni buyurgan.

Oradan 200-300-yil o‘tgach, Parfiya  mamlakati  podshohi Vologes

I  (milodiy  51—

7 6-yilIar)  Ardasher  I  (milodiy  226-242-yillar) 

Ardasheming  o‘g ii  Shopur  I  (milodiy  242-272-yillar)  va  Shopur  II 

(milodiy  303-379-yillar)  hukmronligi  davrida  zardushtiylik  rasmiy  din 

deb  eion 

qilingan  va  «Avesto»  parfiya  yozuvida  kitob  holiga 

keltirilgan.

Xisrav  I  (milodiy  531—

579-yilIar)  podsholik  qilgan  davrda 

«Avesto»ni,  qayta tiklangan  bu  nusxasi  paxlaviy  tiliga  tarjima  etilib, 

«Zand-Avesto» deb atalgan.

0 ‘zbekistonda  xayrli  ishga  qo‘l  urgan  iste’dodli  shoir  Asqar 

Mahkam  «Avesto»ni  sharhu  istilohlar bilan o‘zbek tiliga  o‘girib,  2001- 

yilda nashr etdi.

Ko‘k  Turk  xoqonligi  -   Buyuk  Turon  xoqonligi  yoki  «ko‘k»  -  

«osmoniy», «muqaddas» ma’nolarini anglatadi.

Pedonom  —  «agella»  deb  ataluvchi  taiim   muassasasiga  davlat 

tomonidan tayinlangan tarbiyachi boshliq.

Daosizm  -   «dao»  so‘zidan  kelib  chiqqan  boiib,  «yoi», 

«taraqqiyot»  «dunyo»  negizi  degan  ma’noni  bildiradi.  Daosizm 

markazida  tabiat, koinot va inson turadi.

Ismlar maktabi -  voqelikni muhabbat g‘oyalari, o‘zaro manfaat va 

muvaffaqiyat  qozonilayotganligi  ifodalanadi.  Jamiyatdagi  barcha 

odamlar uchun majburiy sifatida umumiy  o‘zaro insonparvarlik me’yori 

tavsiya  etiladi,  barcha  kishilar  bir-biriga  foyda  keltirish  haqida 

o‘ylashlari va g‘amxo‘rlik  qilishlari lozim.

Legizm -  o‘z e’tiborini ijtimoiy-siyosiy masalalar, ijtimoiy nazariya 

va davlat  boshqaruv muammolariga qaratilgan taiimotdir.

Konfutsiylik  -   axloqiy-siyosiy  taiimot  boiib,  insonni  axloqini 

uning  ijtimoiy  vazifasi  bilan  bogiiq  ravishda  tushuntiriladi,  taiim   va 

tarbiya  esa  insonni  ana  shu  vazifasini  bajarishga  olib  keladigan  narsa 

sifatida idrok qilinadi.

126

---

0 ‘ZIN I-0‘ZI TEKSHIRISH UCHUN SAVOLLAR

1. Xalq pedagogikasi manbai  nimalarda mujassamlashgan.

2.  0 ‘zbek xalq pedagogikasiga xos xususiyatlar nimalardan iborat?

3.  «Avesto» qanday muqaddas kitob?

4.  «Avesto»dagi  «ezgu  fikr,  ezgu  kalom,  ezgu  amal»  g4oyasini 

sharhlab tushuntirib bering.

5. Turkiy  xalqlaming  qadimgi  yodgorliklarida  taiim   va  tarbiyaga 

oid g‘oyalarni tushuntirib bering.

6.  Qadimgi Yunonistonda taiim-tarbiya tizimi qanday boigan?

7. Qadimgi Rimda taiim-tarbiya tizimiga xos xususiyatlar qanday?

8.  Qadimgi Xitoyda  taiim-tarbiya tizimi qanday?

9.  Qadimgi  Hindistondagi 

taiim-tarbiya  tizimining  ziga  xos 

xususiyatlarini tushuntirib bering.

MUSTAQIL ISH MAVZULARI

1.  0 6zbek xalq pedagogikasi yosh avlodni  tarbiyalash manbaidir.

2.  «Avesto»da taiim-tarbiya masalalari.

3. Qadimgi turkiy xalqlaming bitiklarida taiim-tarbiya masalalari.

4. Qadimgi  Yunonistonda  taiim-tarbiya  tizimiga  xos  xususiyatlar 

va pedagogik fikrlar rivojlanishi.

5.  Qadimgi  Rimda  taiim-tarbiya  tizimi  va  pedagogik  fikrlar 

taraqqiyoti.

6.  Qadimgi Xitoyda  taiim-tarbiya tizimining  tarkib topishi.

7.  Qadimgi  Hindistonda  taiim-tarbiya  tizimining  o4ziga  xos 

xususiyatlari.

TEST TOPSHIRIQLARI

I.  0 ‘zbek xalq pedagogikasi deganda nimani tushunasiz?

a) xalq va donishmandlarning yoshlarni davr talablariga  muvofiq 

kishilar qilib yetishtirishdagi gcoyalari;

b) taiim-tarbiya ishlarini amalga oshirishda qoilagan usul, vosita 

va tajribalar yigindisidan iboratdir;

s) muyyan bir xalqqa mansub boigan xalq pedagogikasi mazmuni, 

xususiyatlari;

d) xalq og6zaki ijodi namunalaridir;

e )av ab .

127

---