Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

Yigit oiar eli uchun,

Jonin berar ori uchun.

Er yigitga el-yurt uchun,

Nomus bilan or kerakdir.2

Mutafakkir  turkman  yigitlariga  vatani,  el-yurtidan  ayrilib,  boshqa 

yemi maskan tutuvchi boima, deb nasihat qiladi.

Mahtumquli  dushmandan  ustun  chiqmoq  uchun  hunarmand,  har 

ishga  mohir,  mard,  botir  boiish  lozimligini  ta’kidlaydi.  Aksincha, 

nomardlami,  ishyoqmaslami  el  o‘rtasida masxaralab,  ularning  yaramas 

sifatlarini  hajv  ostiga oladi.  Xalqdan jonini  ham ayamaydigan,  el  baxti, 

yurt  saodatini  o‘z  baxtidan  muqarrar  baland  qo‘yadigan  odamlami 

kuylash  shoir  she’rlarida  katta  o‘rin  tutadi.  Shoir  «Kerakdir»  she’rida

8 Mahtumquli. Tanlangan asarlar. -T.,  1958,  165-bet.

2 0 ‘sha joyda, 73-bet.

642

---

butun  bashariyat  uchun  zarur  boigan  yuksak  insoniy  fazilatlar  haqida 

so‘z yuritadi:

Mard uldirki, boisin ko(ngli rahmli,

Ko(kragi keng bo‘lsin, o‘zi fahmli,

Keng yerda qarg‘aday boisin vahmli,

0 ‘rnida hunari, ishi kerakdir.

Ot kerak chopishga, quvib yetishga,

Yoyni qo‘rqitishga, tirik tutishga...

Mahtumquli o4z davrida axloq-odobni, yaxshi  xulq-atvorni targ‘ib 

etgan  ulug6  mutafakkir  sifatida  shuhrat  qozondi.  Uning  axloq-odob 

mavzusida, ijod asarlari ocsha davrda keng yoshlarda axloq egasi istagini 

axloqiy  fazilatlami tarbiyaladi.

Mahtumquli  «Foniy  dunyo  kerakmas»,  «Bo ‘lmasa»,  «Qolmadi», 

«Moliga  tengmas»,  «Etajaksan»,  «Ko‘ring»,  «Ketuvchi  bo‘lmas», 

« 0 ‘lmasdan  burun»,  «So‘z  m a’nosini  bilmaguncha»  kabi  she’rlarida 

sadoqat  va  vafo,  samimiylik  va  olijanoblik,  mehnatsevarlik  va  fahm- 

farosatlik  kabi  axloqiy  fazilatlami  madh  etadi, 

mehnat  ahlining 

odamgarchiligini  birinchi  o‘ringa  qo‘yadi,  inson  ulug‘  zot,  hayot  va 

jamiyatning  tayanchi  degan  fikmi  ilgari  suradi.  Mahtumquli 

«Turkmanning»,  «Ko‘rinar»  she’rlarida  odamlami  ona-yurt  go‘zal 

tabiatini  sevishga undaydi.  «So ‘ngidagi»  she’rida yurtni vayron etuvchi 

bosqinchilami  qahr-g‘azab  bilan  la’nat,  ularga  qarshi  kurashda 

qahramonlik  ko‘rsatganlami,  tabiat  go‘zalligini  himoya  qilganlami 

haqiqiy vatanparvar deb ta’riflaydi.

Mutafakkiming  takidlashicha,  inson  uchun  unib-o‘sgan  yoridan 

ayrilish  jonidan  ayrilishdan  ko‘ra  dahshatliroqdir.  Yoshlar  vatan 

tuprog‘ini  toptamoqchi  boigan  dushmanlar yoiiga  g‘ov  boiish  uchun 

o‘z ko‘ksini qalqon qilishga tayyor turishlari kerak.

Shoir  vasf etgan  eng  go‘zal  fazilatlardan  biri  odamgarchilikdir. 

Mahtumquli  yoshlaming  eng  yaxshi  insoniy  fazilat  egasi  boiishlarini, 

kattalami  hurmat  qilib,  ularga  izzat-ikrom  ko‘rsatishlarini  orzu  qiladi, 

ulardan  noahillik,  ishyoqmaslik  singari  illatlarga  berilmasligini  talab 

etadi. U g‘iybatchilik yomon illat ekanligini ta’kidlaydi:

Ruzi- mahshar shikva etar tilingdan,

Rasvoliging budur sening, g‘iybatchi,

Umring elga berma, ozma yo‘lingdan,

Og‘ritmagil elu kuning, giybatchi.1

10 ‘shajoyda,  128-bet.

643

---

Mahtumqulining  tushunchasicha,  g‘iybatchilik  eng  yomon 

xususiyat  boiib,  giybatchining  gunohi  bu  dunyoda  ham,  u  dunyoda 

ham kechirilmaydi: