savlatlaridan qo‘rqmang, ular gavdangizga huknironlik qilishlari
mumkin, ammo vijdoningizga tega olmaydilar»f deb taiim beradi.
Beruniyning zamondoshi tarixnavis Nizomiy Aruziy Samarqandiyning
«Majma’un navodir» («Nodir hikoyatlar») asarida bayon etilgan
quyidagi rivoyatlardan maium boiadiki, alloma o‘z davrida to6gi*i so‘z
va vijdonan odil turib to6g6rilik bilan yashab boshqalarga ibrat boigan.
Ayniqsa, Beruniyning oila va nikoh munosabatlari to6g6risidagi
fikrlari ham diqqatga sazovordir. Olim «Hindiston» asarida bu masalaga
keng ta’rif beradi: «Xalqlardan hech biri ham nikohdan holi emasdir.
Nikoh o6z urg^ochisini qizg6onish va talashish kabi (yomon ahvollarga
yo6liqishdan saqlaydi; hayvonlaming bir-biriga qarshi g6azabini
qo6zg6otadigan sabablarni kesib halokatdan tushuvdan qutqazadi. Kimki
hayvonlarning juftlanishini va har bir hayvon o6z urg6ochisini qo6riqlab,
boshqa hayvonlarni yoiatmasligini va undan begona hayvonlar ham
umid uzishini o6ylasa, aql-idroksiz hayvonlardan tuban darajada
qolishdan or qilib, zinodan saqlanadi va nikohni juda ham lozim topadi.
Nikoh xususida har bir millatning (o6ziga xos) rasmi va odati bordir.
Hindlarda bolalarning yoshlik vaqtida uylantirish odati bor boiib, o‘gcil
otasi bilan qizning otasi iklcovi unashib, o6zaro nikoh to6xtamini bajo
keltiradilar. Er bilan xotin o6rtasini oiimdan boshqa hech bir narsa
ayirolmaydi, hindlarda taloq qilish ham yo6q. Erlarda birdan to
trttagacha xotin olish huquqi bor bo6lib, to6rtdan ortig6i erlar uchun
haromdir. Agar nikohda boigan to6rt xotinning biri o6lsa, yana bir xotin
olib to6rttaga yetkazish mumkin. Lekin to6rttadan yuqori o6tolmaydi.
Agar xotinning eri o6lsa, uning ikkinchi erga tegishi mumkin emas;
u ikki narsadan birini tanlab olishga ixtiyori o6zida. Birinchisi, umri
bo6yi erga tegmay, bevalikda o6tish, ikkinchisi, o6zini olovga tashlab
kuydirish. So6nggisi uning uchun yaxshiroqdir. Agar u shunday qilib
qutulmasa, tirik umr azobda qoladi. Hind podshohlarida oigandan
keyin, rasm bo6yicha, xotinlarini tasodifiy zinolikka tushib qolishdan
saqlab, (xotinlar) xohlasin yoki xohlamasin, baribir, ulami kuydirib
yuborish odati bor. Ulardan hech birini tirik qoldirmaydilar. Faqatgina
qari boisa yoki bolalik xotin boiib, bolalari uni xatoga tushishdan
saqlashga kafil bo6lsalar, shundagina oidirmay qoldiradilar.
Hindlaming nikoh qonunlarida begonalarga uylanish qarindosh-
lardan ortiqroqdir. Nasabda uzoq boigan qarindoshlar nasabda yaqin
bo6lganlaridan ham ortiqroqdir. Nasl tarqalishida uzilmasdan (ketma-
ket) tugilish bilan bosh qorin aylansa, shu vaqtdagina haromlik
ko6tarilib, shunda ham qoralanib, makmhlik qoladi...»
270
«Nikoh va jinsiy aloqa, - deb o‘z so‘zini davom ettiradi Beruniy, -
xususidagi rasvogarchiliklaming hozirda ham, johiliyat zamonlarida
ham yuz berganligi uchratiladi. Chunki Panchxar rayonidan to Kashmir
yaqinigacha cho‘zilgan
togiarda yashovchilar esa tugishgan
birodarlaming ko‘plashib bitta xotin tutishlarini ham lozim va farz deb
biladilar.
Johiliyat zamonida arablardagi nikoh turlicha boigan. Masalan,
arablaming biri o‘z xotiniga falonchini ayttirib kelib, u bilan jinsiy aloqa
qilgin, deb buyurar edi. So‘ngra bolaning ulug‘vor boiishi uchun
homiladorlik kunlarida u kishi xotindan uzoqlashar edi. Hindlardagi
nikohning uchinchi turi hamxuddi shunday.
Johiliyat davrida arablardagi nikohlaming yana bir turi shuki,
arablarning bittasi boshqa biriga, xotiningni menga ber, men xotinimni
senga beraman, deb va shunday qilib ikkalasi xotinlarini almashtirishar
edi.
Yana o‘shanday nikohlardan biri: bir necha kishilar bitta xotinga
jinsiy aloqada boiishar edilar. Xotin tuqqach; bolaning kimdan
boiganini bilsa u kishiga berar edi. Bilmasa, odamning ko‘rinishidan
farosat bilan nasabini biladigan kishilar bolaning otasini tanitar edilar.
Yana shunday nikohlardan maqt nikohi boiib, bu esa otasining yoki
o giining xotiniga uylanishidir; bu ham arablarda bor edi. Bundan
tugilgan bolaga Zayzan deb ism berilgan. Yahudlar ham shu kabi
nikohdan uzoq emaslar. Ulardan birining birodari oiib, undan bola
qolmasa, uning xotinini olib, undan bola tug‘dirib birodarining nomi
unutilib ketmasligi uchun bolani o‘ziga emas, oigan birodariga tegishli
va uning nasli deb bilish (yahudlarga) farz qilingan. Shunday ish qilgan
kishini ibroniylar yobxom deb ataydilar.
Majusiylarda ham shunday boigan. Padashvor-Gershoh, Bobak
o‘g‘li Ardasher qilmagan gunohni qildi, deb da’vo qilganda, olov
xodimlarining ulug‘i «Tavsar»da haligi Padashvorning da’vosiga
javoban yuborgan maktubida forslardagi xotin almashtirish tartibi mana
shunday ko‘rsatilgan: «Bir kishi oisa-yu, undan bola qolmasa, qaraladi:
agar u kishining xotini qolgan boisa, oiganning ismi bilan uning eng
yaqin kishisiga nikohlab beriladi. Agar xotini qolmagan boisa, uning
qizi yoki yaqin qarindoshidan bir xotin shunday nikohlab beriladi. Agar
u kishining urugidan hech bir xotin kishi topilmasa, moliga merosxo‘r
boigan er kishilar chaqirilib, shulaming orasida yosh bola bor boisa,
shu bola o‘sha oigan kishining bolasi deb hisoblanadi. Shunday ishga
beparvolik qilganni, sonsiz kishilami oidirgan, deb sanaladi. Chunki u
271
to dunyo tugaguncha oMgan kishining naslini, uni eslashni txtatgan
bo‘ladi».
Beruniy oila va nikoh munosabatlarining juda nozik tomonlarini
axloqiy va huquqiy nuqtayi nazardan tadqiq qilar ekan, oilani
mustahkam va tinch-totuv bo4lishi er-xotinning ahilligi, shirin so6zligi,
bir-biriga boigan mehr-oqibatiga bog4liq, degan xulosaga keladi.
Ayniqsa, uning yoshlarga qarata aytgan quyidagi purma’no pand-
nasihatlari g‘oyat muhim ahamiyatga egadir: «Ey qizim, sen o ‘rgangan
Do'stlaringiz bilan baham: 
