Toshkent Moliya

Siyosat qonun-qoida tomonidanmi yoki mulohazakorlik bilan olib borilishi lozimmi?

Ikkinchi mavzu iqtisodchilar o'rtasida muhokama qilinganda iqtisodiy siyosat qonun qoida tomonidan yoki mulohazakorlik bilan boshqarilishi lozim. Siyosat qonun qoida tomonidan boshqarilsa siyosatchilar oldindan qay darajada siyosatni turli vaziyatlarga javob berishini va o“zlarini o“sha mulohaza orqali borishini ta'kidlaydi. Siyosat mulohazakorlik bilan olib borilsa siyosatchilar voqealarni hajmi ular zarur deb hisoblangan siyosatni tanlash imkoniyatiga ega bo'ladilar.

Qoidalarga va mulohazalarga bog“liq bahslar faol siyosatning passiv nisbatlari ustidan munozara qiladi. Siyosat qonun qoida bilan boshqarilganda aktiv yoki passiv misol uchun passiv siyosat qonun qoidasida barqaror o'sishni yiliga 3

foiz pul talabini ajratish orqali ko“rishimiz mumkin. Foal siyosat qoidasi bo’lishi uchun

Pulning o“sishi = 3%+(ishsizlik darajasi -6%)
Bu qoidaga ko“ra pul massasi 3% ga o’sadi, agar ishsizlik darajasi 6% bo'ladi, ammo har bir foiz ishsizlik darajasi bilan pul bazasi o“sishi 6% ko“proqdir. Bu qoida iqtisodiyotda pul massasini o“sishini kuchaytirish orqali, qachonki iqtisodiyotda turg“unlik bo“lganda barqaror holatga erishtirishga harakat qiladi.

Biz bu qismni nima uchun siyosiy qoidalarni ishonch bilan yaxshilanishi mumkinligini muhokama qilinishi bilan boshlaymiz. Keyin biz mumkin bo’lgan siyosiy qoidlarni bir nechtasini qarab chiqamiz.

Siyosiy jarayon va siyosatchilarning ishonmasligi

Ba'zi iqtisodchilar iqtisodiy siyosatni, siyosatchilarning mulohazakorligini hayot uchun juda muhim bo“1adi deb ishonishadi. Garchi bu qarash iqtisodiyga qaraganda siyosiyroq bo“lsada, iqtisodiy siyosatning qay darajada markaziy o’rinni egallashini ko'rsatadi. Agar siyosatchilar muomilaga layoqatsiz bo“lsa, unda biz ularni xohishga ko“ra pul-kredit va soliq-budjet siyosatining kuchli vositalardan foydalanishini xoxlamaymiz. Iqtisodiy siyosatda maxoratsizlik bir necha sabablarga ko'ra paydo bo’ladi. Ba'zi iqtisodchilar siyosiy jarayonga yengiltaklik bilan qarashadi, balki maxsus qarashli guruhlar kuchlari o’zgarganligi uchundir. Bundan tashqari, makroiqtisodiyot ongli qaror qabul qilishi uchun siyosatchilarda bu haqda yetarli bilim yo’qligini takidlaydi. Bu bilimsizlik noto gri qarorlarni taklif qilish imkonini beradi, murakkab muommolarni yechimlarini tashqi ko'rinishdan jozibador qilib ko'rsatadi. Bunday yengiltaklik oqibatida siyosiy jarayon ko“pincha obro’li iqtisodchilardan safsatabozlarni maslahatlarini bir- biridan ajrata olmaydi. Iqtisodiy siyosatda opportunizim siyosatchilarning maqsadlari aholi faravonligi yo“lida ziddiyatlar vujudga kelganda paydo bo'1adi. Bazi iqtisodchilar siyosatchilar kabi makroiqtisodiy siyosatdan o z maqsadlariga erishishda foydalanishlaridan saqlanadilar. Agar aholining ovoz berishi saylov vaqtiga to’g'ri kelsa, siyosatchilar iqtisodiyotni yaxshi qilib ko’rsatishi uchun yaxshi rag“bat oladilar. Prizident kamroq investitsiya darajasi bilan iqtisodiyotda turg“unlikni kelishiga sababchi bo“lishi mumkin, keyingi saylovda kamroq ishsizlik darajasiga erishib, bu saylov kuni inflatsiya va ishsizlikni pasayganligini bildiradi. Iqtisodiyotni mohirona yo“1 bilan boshqarish siyosiy biznes davri deb atalib siyosiy olimlar va iqtisodchilar tomonidan keng izlanishlar olib borishga sabab bo“lgan²⁹.





²⁹ William Nordhaus, “ Siyosiy biznes davri”, iqtisodiy tadqiqotlar tahriri 42 (1975): 169-190; va Edward Tufte, iqtisodiyotning siyosiy nazorati (Princeton, N.J.: Princeton universiteti nashri, 1978).

Siyosiy jarayonda shubxalarni davom etishi bazi iqtisodchilarni siyosat faoliyatidan tashqarida iqtisodiy siyosatni himoya qilishga olib keladi. Bazilari konstitutsiyaga o“zgartirish kiritishni shuningdek, balanslashgan byudjetni ham o’zgartirishni maqullashadi, bu qonun chiqaruvchilarni qo’lini bog'laydi va iqtisodiyotni ham mahoratsizlikdan, ham opportunizmdan saqlaydi.