|
Mavzu bo‘yicha savollar
5. Infrastru ktura nim a va u qaysi tarm o q lam i o ‘z ichiga
oladi?
6. U zluksiz ta ’lim n ech ta bosqichdan iborat?
7. M ustaqillik yillarida te m ir y o ‘l tizim idagi islohotlar va
undagi eng katta o ‘zgarishlar?
8.
0 ‘zbekiston quvur transporti orqali qaysi davlatlar
bilan bog‘langan?
9. N avoiy X alqaro logistika m arkazi to ‘g‘risida nim alar
bilasiz?
10. Tibbiyot,
ta ’lim sohasidagi
yu tu qlar
va
uning
rivojlanishi?
11. 0 ‘zbekistonda qaysi davlatlam ing t a ’lim m askanlari
faoliyat yuritadi?
12. A holining, ichim lik suvi, gaz va elektr energiya bilan
ta ’m inlanishi qan day darajada va uning regional farqlari?
13. N avoiy
shahri
aerop ortidan
dunyoning
qaysi
m am lakatlariga reyslar tashkil etilgan?
14. M ustaqillik yillarida ishga tushirilgan yangi te m ir y o ‘l
liniyalari h aqid a nim alar bilasiz?
165
3. Tashqi iqtisodiy aloqalar geografiyasi
D unyo
x o ‘jaligining
zam onaviy
k o ‘rinishid a
tashqi
iqtisodiy aloqalam ing tezlik bilan rivojlanishi, Y alM d a o 'sish
yuqori b o ‘lgan davlatlam ing tashqi savdoda faol ishtiroki
kuzatilm oqda. Oxirgi yillarda xalqaro savdoda tovarlar 10
baravarga k o ‘paydi, holbuki dunyo Y alM da o ‘sish 4 m artan i
tashkil etdi. X alqaro m eh n at taqsim otiga b archa davlatlar jalb
etilgan,
k o ‘pgina
davlatlar to var m ahsulotining eksporti
hisobiga o ‘zining darom adlarini oshirib borm oqda. Bularni
«iqtisodiyoti ochiq» m am lakatlar, deb nom lashm oqda. M azkur
davlatlar asosan G ‘arbiy Y evropa, Xorijiy Osiyo, Shim oliy
A m erika m intaqasi davlatlaridir. L o tin A m erikasi. Afrika,
Avstraliya va O keaniya davlatlariga dunyo savdo hajm ining 10
foizi h am to ‘g‘ri kelm aydi. M D H davlatlarida bu k o ‘rsatkich 2
foizdan oshm aydi.
T ashqi savdo aylanm asida A Q S H , G erm aniya, Y aponiya,
Buyuk Britaniya va Fransiya yetakchilik qilayotgan b ir vaqtda,
oxirgi yillarda o ‘tish iqtisodiyotini bosh id an o ‘tkazayotgan
davlatlam ing ja h o n savdosida ulushi k o ‘payayotganligi ku za
tilm oqda. Bu esa, ushbu g uruh davlatlarining ja h o n x o ‘jaligida
tobora integratsiyalashuvi, davlatlararo iqtisodiy-ijtim oiy alo
qalar, savdo. ishlab chiqarish, fan-texnika va boshqa sohalarda
aloqalam ing o ‘m atilishi bilan cham barchas b o g kliq. Oxirgi 20
yilda iqtisodiyoti rivojlanayotgan, o ‘tish bosqichini bosliidan
o ‘tayotgan davlatlam ing dunyo bozorida eksport hajm i 10
barobarga k o ‘paydi va ja h o n eksport haj m ining 6 foizini
tashkil etdi. 0 ‘zbekiston bu b orada muvaffaqiyatli ishtirok
etish, sifatli tovarlar ishlab chiqarish va uni bozorga taqd im
etish ham da jiddiy o ‘rin lard an birini egallashga harakat
qilm oqda.
D unyoda so‘nggi 10 yilda xalqaro savdoda m ahsulotlar-
ning tarkibida keskin o ‘zgarishlar r o ‘y berdi. Bu aw alo
xom ashyo m ahsulotlariga b o ‘lgan talabning kam ayishi va
tayyor buyum larga b o ‘lgan talabning ortishida nam oyon
b o ‘lyapti. Jum ladan, origan asm ing 60-yillarida xalqaro sa-
vdoning yarm idan k o ‘pini xom ashyo, yoqilgri, va yarim
fabrikatlar egallagan b o ‘Isa, hozirgi vaqtda ularning salmogri V
a
166
ga teng b o ‘lgan holda tushib boryapti. Ayni vaqtda tayyor
m ah sulotlar m iqdori va unga talab o ‘sm oqda.
Sanoat jih a td a n rivojlangan davlatlar eksportida m ashina
va jih o zlar asosiy o ‘rin n n i egallaydi. Ju m ladan , A Q SH
eksportining yarm idan к о ‘pi, Buyuk B ritaniya 'A, Y aponiya
2 /3 , K anada, F ransiya va Italiya eksportining 2 /5 qism i aynan
shu m ahsulot turlariga to ‘g ‘ri keladi. 0 ‘zbekiston eksporti
hajm ida m ashina va jih o zlar 5,5 foizni tashkil etadi.
D unyo m ahsulotlariga b o ‘layotgan talab k un dan-kunga
ortib borayotgan b ir vaqtda, ayniqsa, u ning ilm talab va
litsenziyalangan m ahsulotlarga ehtiyoji to bo ra yuqori b o ‘l-
m oqda. H olbuki, bugungi kund a litsenziyalangan m ahsulotlar
ja h o n savdo aylanm asida eng tez alm ashinayotgan m ahsulotlar
sirasiga kiradi. Ilm talab m ah sulotlam i eksport qilayotgan
davlatlarga A Q S H , G erm aniya va Y aponiya m isol b o ‘ladi.
Shu bilan birga, rivojlanayotgan davlatlar xalqaro savdoda bu
m ahsulot
tu ri
b o ‘yicha
eng
faol
ishtirokchi
sifatida
qatnashishm oqda. U lar ja h o n b ozo rid a nafaqat iste’m olchi,
balki yangi texnologiyalam i yetkazib beruvchi sifatida ham
nam o y o n b o ‘lishm oqda. 0 ‘zbekiston eksportida hozircha
bunday m ahsulotlam ing ulushi ju d a kichik. X alqaro savdoda
ilm talab m ahsulotlam ing eksportida Rossiyaning hissasi 0,3
foiz, X itoyniki 6 foiz, deb baholanm oqda.
D unyo eksporti xizm atlar hajm ining yarm id an k o ‘pini
xalqaro tu rizm (1 /3 ) va transport xizm atlari (1 /5 ) tashkil
etadi. X alqaro savdoda xizm atlar b o ‘yicha A Q SH , G erm aniya,
Buyuk Britaniya, Y aponiya va Fransiya yetakchilik qilishadi.
Jah o n savdosini boshqarish va liberallashtirishda B utunjahon
savdo tashkiloti m uh im rol o ‘ynaydi. B utun jaho n savdo
tashkiloti um um tam oyil va qoidalar asosida xalqaro savdoni
am alga oshiruvchi k o ‘p to m o n lam a xalqaro, davlatlararo
kelishuvlar asosida ish olib b oradigan tizim . 2006-yilda bu
tashkilotga 149 ta davlat a 'z o b o ‘lib kirdi, 20 d a n ortiq
davlatlar, shu ju m lad an , 0 ‘zbekiston h am unga a ’zo b o ‘lib
kirishning turli bosqichlarida turibdi.
J ah o n xo‘jaligining intem atsionalizatsiyalashuvi tashqi
iqtisodiy aloqalam ing regionlashtirishga olib kelm oqda. Oxirgi
10 yillikdagi integratsiya jarayonlari regionlar darajasida
167
davlatlam ing turli iqtisodiy birlashm alari shakllanishiga sabab
bo'ld i. B ulam ing paydo boMishi xilm a-xil iqtisodiy, siyosiy va
tarixiy xarakterga ega sh art-sh aro itlar bilan belgilanadi.
H ozirgi paytda m azku r regional g uruh lar m iqyosida ja h o n
savdo va xizm atlam ing 60 foizdan k o ‘pi am alga oshirilm oqda.
M azkur tashkilotlarga misol qilib O siyo-T inch okean iqtisodiy
ham korligi, Y evropa ittifoqi, Shim oliy A m erika erkin savdo
zonasi va M D H davlatlarini keltirish m um kin. B ulardan
M D H davlatlari bilan 0 ‘zbekistonning integratsiya aloqalari
nisbatan kuchli desak, m ubolag‘a b o ‘lm aydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
