|
Asosiy qishloq x o ‘jaligi ekinlari hosildorhgi (s/g a )
Q /x mahsulot
turlari
1990 yil
2000 yil
2010 yil
Paxta tolasi
22,6
21,8
25,6
D onli ekinlar
20,2
28,2
44,2
Kartoshka
80,0
129,3
194,9
Sabzavotlar
192,0
183,8
252,5
Poliz
m ahsulotlari
115,0
132,4
192,6
Manba: Основные тенденции и показатели экономического и социаль
ного развития республики Узбекистан за годы независимости (1990-2010
гг.) и прогноз на 2011-2015 гг. Статистический сборник.-Т.: Узбекистан,
2011. С. 45.
Paxta
tolasining
hosildorhgi
1990-yilda
respublikada
gektariga 22,6 sen tn erd an b o ‘lgan b o ‘lsa, 2010 yilda 25,6
sentnerga k o ‘tarildi. 2010-yila m am lakat b o 'y ich a 1342,5 m ing
gektar yerga paxta ekilib, 3404,0 m ing to n n a yalpi hosil olindi.
145
P axta ekin m aydoni Buxoro, Q ashqadaryo, Surxondaryo vilo
yatlarida nisbatan katta. A ksincha.
N am ang an .
N avoiy,
Sam arqand viloyatlarida uning darajasi 100 m ing gektarga
yetm aydi.
R espublikaning b arch a viloyatlarida o ‘rta tolali, Buxoro.
N am an g an , S urxondaryo
va
Q ashqadaryo
viloyatlarida
ingichka tolali paxta
ekiladi.
K o ‘p
yillarda
respublika
eksportining asosiy m ahsuloti paxta tolasi hisoblangan. A m m o
1990-2010-yillarda
paxta
tolasining
um u m iy eksportdagi
ulushi 47,9 foizdan 11,3 foizga qisqardi.
Texnika ek inlaridan tam aki asosan S am arqand viloyatining
U rgut tu m an id a yetishtiriladi, yalpi hosili 12307 to n n a,
hosildorhgi 16,2 s/ga. Shuningdek, qism an Q ashqadaryo
viloyatining Shahrisabz va
Yakkabog*
tum anlarid a
ham
yetishtirilgan. Y etishtirilgan tam aki U rgut tam aki ferm entlash
« 0 ‘z BAT» fabrikasida qayta ishlanadi. Bu fabrika «British
A m eriken
tobakko»
kom paniyasining
S am arqandda
0 ‘zbekiston bilan ham korlikda qurilgan korxonasidir. Urgut
tu m an i S am arqand sigareta fabrikalarini h am tam aki xo m
ashyosi bilan ta ’m inlaydi.
Texnika ek inlaridan lavlagi ekini qishloq x o ‘jaligining eng
qadim gi tarm oq larid an biridir. Q and lavlagi, oziqa m anbai
sifatida
ekiladigan
xashaki
lavlagi,
sabzavot
sifatida
ishlatiladigan qizilcha lavlagi respublikam izning deyarli barcha
hududlarida ekiladi. B ulardan tashqari 0 ‘zbekistonning eng
m u h im ekini bu donli ekinlar, xususan b u g ‘doy, arpa, javdar,
suli, sholi, m akkajo‘xori, tariq, dukkakli ekinlar, n o ‘xat,
m osh, loviya, yeryong‘oq, moyli d o n ekinlari-zig‘ir, kunjut,
soya, m ahsar, kungaboqar va boshqa ekinlar respublikaning
b arch a m intaqalarda yetishtiriladi.
Bug‘doy ekini qadim gi tarm oq lardan biri b o ‘lgan, am m o u
ilgarilari
asosan
lalm ikor
yerlarda
ekib
kelingan.
R espublikaning bug‘doyga b o ‘lgan ehtiyoji k o ‘p yillarda
boshqa davlatlardan keltirilgan g ‘alla hisobiga qondirilgan.
M ustaqillik yillarida d o n m ustaqilligiga erishildi, bu g ‘doy ekin
m aydonlari kengaytirildi, sug‘oriladigan yerlarga g‘alla ekila
boshlandi.
1990-2010-yillarda
donli
ekinlar
hosildorhgi
gektariga 20,2 sen tn erd an 44,2 sentnerga oshdi. Bugungi
146
kunda donli ekinlar 1679,4 m ing gektar yerga ekilm oqda, yoki
ja m i ek in ekiladigan yerlarning 45,3 foizini egallam oqda,
b u n d an boshoqli d o n ekinlari 42,1 foizga teng. Bug‘doy ekin
m aydoni 39,5 foizni tashkil etadi. R espublikada asosan
bug‘doyning kuzgi va bahorgi turi ekiladi.
D onli ek inlam ing yalpi hosiliga k o ‘ra Q ashqadaryo,
F arg ‘ona, T osh kent, S am arqand, va Surxondaryo viloyatlari
oldingi o ‘rinlarda turadi. D o n li ekinlard an R espublikada
2000-yilda 3532,0 m ing to n n a bug‘doy olingan b o ‘lsa, 2010-
yilda ushbu raq am 6657,3 m ing to nn ag a etdi. Bug‘doyning
yalpi hosiliga k o ‘ra h am yuqoridagi viloyatlar yetakchilik
qilishadi.
D o n li ek in lard an sholi respublikaning X orazm , A ndijon,
Sirdaryo,
viloyatlari
va
Q oraqalpoghston
R espublikasida
asosan ekiladi. Sholi ekin m aydonlari yildan-yyilga qisqarib
boryapti, m asalan. respublikada 2000-yili 131.8 m ing gektar
yerga sholi ekilgan b o ‘Isa, 2010-yilda 69,2 m ing gektarga
t o ‘g ‘ri keldi. Shunga m utanosib ravishda sholi m ahsuloti ham
1,4 m artaga kam ayib ketdi. 2010-yilda m am lakat b o 'y ich a
244,8 m ing to n n a sholi olindi.
M akkajo‘xori o ‘tgan asm ing ikkinchi yarm id an d o n va
silos bostirish m aqadlarida ekila boshlangan. M akkajo‘xori
ekini ham sholi singari ekin m aydonlari k o ‘rilayotgan yillar
davom ida 1,7 barobarga qisqardi. 2000-yilda 49,2 m ing
gektarga m akkajo‘xori ekilgan b o ‘lsa, 2010-yilda 28,3 m ing
gektarga tushdi. M ahsulot hajm ida esa, aksincha, ushbu
davrda 130,6 m ing to n n a d an 230,4 m ing tonnaga o ‘sish
kuzatildi.
0 ‘zbekistonda sabzavot, poliz va kartoshka m ahsulot
turlari k o ‘paydi va ekiladigan yer m aydonlari h am kengaydi.
E kin hosildorhgi jih a td a n eng yuqori b o ‘lgan ekinlar h am
aynan m ana shu sabzavot, poliz va kartoshka m ahsulotlari
hisoblanadi. C hu nk i. respublikadagi qulay iqlim sharoiti,
sug‘orm a dehq onchilik bu ekinlam ing hosildorhgi yuqori
b o ‘hshiga sabab b o ‘ladi, desak m ubolag‘a bohm aydi. U shbu
ekinlar 0 ‘zbekistonning b arch a viloyat va tum anlarid a ekiladi.
F aqat u lar viloyatlarning geografik joylashgan o ‘rn id an kelib
chiqib tu rlich a darajada pishib yetiladi. M asalan, eng shirin
147
qovun-tarvuz M irzac h o ‘1 m intaqasida, ertangi sabzavot va
poliz m ahsulotlari Janubiy viloyatlarda va hokazo.
Bog‘dorchilik
va
uzum chilik
h am
en g
qadim gi
tarm o qlardan biri b o ‘lib, m cvalarning b arch a turi, sh irin d an -
shakar uzum navlari b u tu n 0 ‘zbekiston b o ‘ylab ekilgan.
U zu m ch ilik h am bog‘dorchilik bilan birga h u du diy tashkil
etiladi. Ju m ladan , uzum chilik b arch a viloyatlarda m ayjud,
am m o S am arqand viloyatining Q o ‘shrabot
va N u ro b o d
tum anlarida, T oshkent viloyatining P arkent tu m an id a nisbatan
keng yoyilgan va yaxshi y o ‘lga q o ‘yilgan. U zu m yetishtirish
b o ‘yicha P arkent tu m an i nafaqat viloyatda, balki respublikada
eng m ash h u r tu m anlardand ir. A ynan m ana shu tum anlarda
uzum chilikning rivojlanganligi tufayli, Sam arqand (260,0 ming
tonna) va Toshkent viloyati (115,5 m ing tonna) respublikada eng
ko‘p uzum hosilini beradi. Oxirgi yillarda jud a katta bog‘lar
tashkil etildi, yo‘q bo‘lib ketgan uzum zorlar qayta tiklana
boshlandi. Shu boisdan, respublikada uzum ning yalpi hosili
2000-2010-yillarda 624,2 ming tonn ad an 987,3 ming tonnaga
ko‘tarildi. Viloyatlar miqyosida A ndijon, Jizzax, Farg‘ona,
Sirdaryo, N avoiy va X orazm viloyatlarida uzum yalpi hosili
m azkur davrda 2,0-2,4 barobarga ko‘paydi. Aksincha, birgina
Surxondaryo viloyatida 1,1 m artaga qisqardi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
