|
3. Mineral, xomashyo resurslari
0 ‘zbckiston xilm a-xil turdagi m ineral xom ashyo resurslari,
yer osti qazilm a boyliklariga ega m am lakatdir. Bu o ‘rinda,
R espublikada, ayniqsa, rangli, n o d ir va qim m atbah o m e tall
rudalarining
zaxiralari
ulkan
ekanligini
ta ’kidlab
o ‘tish
asoslidir. «H ozirga q ad ar 2,7 m ingdan ziyod turli foydali
qazilm a konlari va m a ’d a n nam oyo n b o ‘lgan istiqbolli joylar
aniqlangan. U lar 100 ga yaqin m ineral — xom ashyo turlarini
o ‘z ichiga oladi. S h un dan 60 d an ortig ‘i ishlab chiqarishga jalb
etilgan. 900 d a n ortiq kon qidirib topilgan b o ‘lib, ularning
tasdiqlangan zaxiralari 970 m illiard A Q S H dollarini tashkil
etadi. Shu bilan birga, um um iy m ineral xom ashyo potensial
99
3,3 trillion A Q SH dollarid an ortiqroq baholanayotganini ham
aytib o ‘tish kerak».1 M u h im yer osti qazilm a boyliklariga rux,
mis, q o ‘rg‘osh in, oltin, kum ush, volfram , u ran , tabiiy gaz,
neft, k o ‘m ir, allyum iniy xom ashyosi, m arm ar, xar xil tuzlar
kiradi. B ulardan eng qim m atlisi o ltin b o ‘lib, u ning eng yirik
konlari M arkaziy Q izilqum (M u ru n to v va K o ‘kpatos)da
joylashgan.
M u ru n to v koni ruda tarkibida oltin yuqori
darajada b o ‘lgan, dunyodagi gigant konlar jum lasiga kiradi.
B undan tashqari, A jibugut, B ulutkon, B alpantov, A ritsontov,
T o ‘rboy, K o ‘chbuloq, Z arm ito n konlaridan h a m o ltin qazib
olinadi. 0 ‘zbekistonda oltinning 30 d a n ortiq konlari topilgan
va zaxirasi aniqlangan. O ltin zaxiralari b o ‘yicha respublika
dunyoda 4 -o ‘rinda, un i qazib olish b o ‘yicha 8 -o ‘rin d a turadi.
K um ush h am oltin singari q im m atb ah o hisoblanadi.
K um ush asosan T oshkent, N avoiy va N am an g a n viloyat-
laridagi K osm onachi, V isokovoltnoe, Q ‘qjetpes (Q izilqum ) va
O qtepa konlarida keng tarqalgan b o ‘lib, zaxirasi 50-60 yilga
yetadi. O qtep a koni kum ush qazib chiqarish b o ‘yicha eng
istiqbolli b o ‘lib, ch et el investitsiyalarini o ‘ziga jalb etadigan
ko nlard an
biri.
B inobarin,
respublikada
m is,
qalayi,
q o ‘rg ‘oshin, volfram , litiy, alyum iniy xom ashyosi, alunitlar,
kaolinlar, stronsiy va uran kabi rangli va n o d ir m etallarning
yirik konlari h a m m avjud. M is rudasining yirik k onlari—
Q alm m oqqir, S arichek va D alnee A ng ren -O lm aliq rayonida
joylashgan. Q alm oqqir koni noyob k o nlardan b o ‘lib, u m is-
m olibden rudalarini qazib chiqarish b o ‘yicha ch et eldagilardan
an ch a ustu n turadi. Bu k onning rudasini O lm aliq k o n -
m etallurgiya kom binati qayta ishlaydi. D alnee mis k onida
nafaqat m is, balki m is bilan birgalikda m o libd en , oltin,
kum ush, reniy, tellur, selen va oltingugurtning katta zaxiralari
mavjud.
Q o ‘rg‘oshin -ru x rudalarining ju d a k atta zaxiralari Surxon-
daryodagi X ondiza va Jizzax viloyatidagi U c h q u lo ch konlarida
to ‘plangan. X ondizadagi ko nd a q o ‘rg‘oshin va rux bilan birga
mis, kum ush, kadm iy, selen, oltin va indiy qazib olinada.
1 Каримов И .A. Ўзбекистон XXI acp бўсагасида: хавфсизликка тахдид,баркарорлик шартлари ва
тараккиёт кафолатлари- Т.: Ўзбекистон, 1997. Б.230.
100
M am lakatim izda u ran , volfram , m olibden va boshqa m a ’d an -
larning h am yirik konlari ochilgan. B ulardan, Sam arqand
viloyatining Ingichka, Jizzax viloyatidagi Q o‘ytosh volfram
konlari o ‘zlashtirilgan.
R espublika qazilm a boyliklari orasida rudali resurslardan
oltin, m is, kum ush va boshqalar qatori qora m etallar y a ’ni,
tem ir, titan , m arganets va xrom rudalarining xalq x o ‘jaligida
aham iyati yuqori. Ju m lad an , te m ir rudasining konlari Orol
b o ‘yi regionida, Q izilqum da, Jizzax viloyati F orish tum anidagi
k o nn in g sano at aham iyati katta b o ‘lib, u n in g tarkibida 60%
atrofida s o f te m ir borligi qayd qilingan. Bu m am lakat qora
m etallurgiya
istiqbolini
belgilam oqda.
Shuningdek,
0 ‘zbekistonning
shim oliy
va
shim oliy-sharqiy
qism ida,
C h otqo l
to g‘larida,
Z arafshon,
Z irabuloq,
Q oratepa,
Lolabuloq va boshqa togMarda m arganetsning c h o ‘kindi k o n
lari m avjud. Q izilqum F arg ‘o n a ofiolit belbog‘ida, Tomditog*
va S ulton-U vays rayonlarida xrom konlari uchraydi.
M ineral xom ashyo resurslarida m etallard an tashqari n o -
m etall qazilm a boyliklari h am к о ‘p.
Bularga to g ‘-rud a
xom ashyosi, to g ‘-kim yo xom ashyosi, qurilish m ateriallari, yer
osti suvlari kiradi. T o g ‘-m d a xom ashyosi o ‘z ichiga erituvchan
sh pat, dala shpati-kvarsli xom ashyosi, qoliplaydigan x o m
ashyo, vollastonit, asbest va bo shqalam i oladi. E ruvchan
sh pat, dala shpati T oshkentoldi geologiya-iqtisodiy rayonida,
N avoiy viloyatida topilgan. T og‘-kim yo xom ashyosi hisob-
langan fosforitlar, tabiiy tuz, soda, agrokim yo xom ashyosi,
sulfat, kaliy, osh tuzi konlari borligi yirik-yirik zavodlarning
ishga tushishiga sabab b o ‘lgan. M asalan, Q o ‘n g ‘iro t soda
zavodi, Q ashqadaryodagi kaliy o ‘g ‘itlar ishlab chiqarish zavodi
va boshqalar.
T og‘-kim yo xom ashyosi B oybichakon, T ubagatan, O qpat,
L alm ikon va X o ‘jaik o n kon larid an qazib olinadi. X o‘jaik on ,
B oybichakon, Borsakelm as. T ubakat va O q qal’a tosh tuzi
konlarida
taxm in an
90
m ilhrad
to n n a xom ashyo
bor.
Borsakelm as tuzlarid an kim yoviy usulda kalsiy va kaustik soda
ishlab chiqarish m aqsadida Q o ‘n g ‘irotda soda zavodi qurildi
va hozird a ishlab turibdi. Q ashqadaryo viloyatidagi T ubakat va
S urxondaryo viloyatidagi X o ‘ja ik o n kaliy tuzi konlari 100
101
yildan ko‘proqqa yetadi. Tubakat kaliy tuzlari ko ni negizida
chet
ellik
investorlar
ishtirokida
kaliy
o ‘g‘itlar
ishlab
chiqarishni tashkil etish nazard a tutilm oqda. K im yoviy x o m
ashyo resurslari fosforitlar (M arkaziy Q izilqum ), osh va kaliy
tuzlari (respublikaning janubiy, m arkaziy va shim o li-g‘arbiy
hududlarining) zaxiralari esa deyarU bitm as-tuganm asdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
