|
2. Suv-yer resurslari, о simlik va hayvonot dunyosi
R espublikaning tabiiy resurs salohiyatida suv resurslari
alohida o ‘rin egallaydi. C hu nk i, m am lakat iqtisodiyotining
rivojlanishida,
ayniqsa,
qishloq
x o ‘jaligi
tarm oghning
taraqqiyotida suv yetakchi om il vazifasini bajaradi. Suv bilan
m am lakat h ud u d in i t a ’m inlashda u n in g eng yirik daryolari
A m udaryo (1437 km ) va Sirdaryo (2137 km ) m u h im aham iyat
kasb etadi. Bu daryolardan A m udaryoning suv hajm i katta.
Shuningdek,
N o rin ,
Z arafshon,
C hirch iq ,
Surxondaryo,
Q ashqadaryo, Sheroboddaryo, Q oradaryo va S o‘x kabi ja m i 50
ga yaqin daryolar h a m m avjud b o iib , u lar asosan berk hav-
zada joylashgan, q or va m uz suvlaridan to ‘yinadi. Iqlim ning
issiqligi va quruqligi ushbu daryo suvlarining k o ‘plab sug‘o-
1 Солисв A.C ва бош қ Минтакавий иқшсодиёт. - Т., Университет, 2003. Б.71.
97
rishga va bug‘lanishga sarflanishiga sabab b o ‘ladi.
Suv
resurslari tarkibiga daryolardan tashqari, k o ila r , kanallar, suv
om borlaridagi suvlar h am kiradi. C h u n o n ch i, 0 ‘zbekistondagi
k o ‘llar turli katta-kichiklikda b o ‘lib, tabiiy ravishda ham da
daryo, irrigatsiya tizim lari oqavalaridan hosil b o ‘lgan. Eng
yirik k o ila rg a Orol dengizi, A m asoy, S udoche ko‘llari misol
b o ‘ladi. O rol dengizi oxirgi 40 yil m obaynida 15-16 m etrga
pasayib ketdi, qirg‘og‘i chekindi, suv sathi qariyib 5 m artaga
kam aydi.
Tabiiy k o ‘llardan tashqari, su 'n iy к о ‘liar, ya’n i suv om bor-
lari h am b o ‘lib, ular sug‘orish ishlarida keng foydalaniladi.
Eng katta suv om borlariga Q ayroqqum , C horvoq, K a tta q o h -
g‘on, Jan ub iy Surxon, C h im q o ‘rg‘on. Q uyim ozor, P achka-
m ar, K arkidon, A ndijon, K osonsoy, Jizzax, T uyab o‘g ‘iz,
H isorak kiradi. D aryolardagi, suv om borlaridagi suvlar k an al
lar orqali sug‘orishga yetkazib beriladi. B unday kanallarning
u m um iy uzunligi 160 m ing km b o ‘lib, sh u n d an 22 m ing km
xo‘jaliklararo kanallar, qolgan qismi ichki x o ‘jalik ta rm o q la
riga suv yetkazib berishga xizm at qiladi. R espublikadagi eng
katta kanal U sm o n Y usupov nom idagi K atta F arg‘ona
kanalidir. B un dan tashqari, Z ang kanali, Janubiy M irzach o ‘l,
A m u -Q o rak o ‘1, A m u-B uxoro, A m u -Z an g , K atta A ndijon,
K atta N am an g an kanallari sug‘o rish ishlarida va elektr
energiyasi olishda keng foydalanilm oqda.
0 ‘zbekiston yer resurslari bilan yaxshi ta ’m inlangan.
U m um iy yer zaxirasining salkam o ‘n foizini haydalgan va
sug‘oriladigan yerlar tashkil etadi. S hulam ing asosiy qism i
dehqonchilik u ch u n qulay b o ‘lgan, aholi zich joylashgan vodiy
va vohalarga to ‘g‘ri keladi. Sug‘oriladigan yerlarda paxta,
b u g ‘doy, sholi, j o 6xori, kanop, sabzavot, kartoshka va poliz
ekinlari, lalm i yerlarda esa bug‘doy va arp a yetishtiriladi.
M am lakatda
sug‘oriladigan yerlam ing
u m um iy m aydoni
salkam 4,3 m ln. gektam i tashkil etib, uning asosiy qismi
tuproq-suv sharoiti nisbatan qulay b o ‘lgan vodiy va vohalarda
joylashgan.
F arg ‘ona,
Z arafshon vodiylari,
Surxondaryo,
Q ashqadaryo, X orazm vohalari shular jum lasidandir. Sug‘o -
riladigan yerlar m aydoni XX asm ing 60-yillaridan so ‘ng ikki
m artad an ziyod k o ‘paydi. 0 ‘sish asosan M irzac h o ‘l, Q arshi
98
c h o ‘li, Ellikqala massivi hisobiga ta ’m inlandi. 0 ‘zbekistonda
bog‘lar va tok zo rlar egallagan m aydon salkam 0,4 m ln.
gektarga teng b o ‘lib, ularning asosiy qism i to g ‘oldi m intaqasi
yaxshi rivojlangan viloyatlardadir. S o‘nggi yillarda tom orqa
x o ‘jaligini rivojlantirishga katta e ’tib o r qaratilm oqda. Bugungi
ku nd a m am lakatda to m o rq a va d ala-bog‘ yerlam ing um u m iy
m aydoni 0,6 m ln. gektarni tashkil etadi.
0 ‘zbekiston
R espublikasini
iqtisodiy
taraqqiy
etishi,
ja h o n n in g rivojlangan davlatlari qatoriga kirishida tabiiy-
geogralik sharoitlarining qulayligi, xilm a-xil tabiiy ham da
inson resurslari bilan yaxshi t a ’m inlanganligi katta im k o n i
y atlar yaratadi. Suv-yer resurslariga nisbatan 0 ‘zbekiston
o ‘sim lik
va
hayvonot
dunyosiga
o ‘ta
boy.
Ayniqsa,
o ‘sim liklam ing 25 m ingdan ortiq xili m avjud b o ‘lib, ularning
k o ‘pchiligi Q izil kitobga kiritilgan. 0 ‘sim liklam ing aksari-
yatidan oziqa sifatida foydalansa, b a ’zilaridan farm atsevtika
sohasida keng ishlatishadi. H ayvonot dunyosida 97 ga yaqin
sut yem izuvchilar, qushlam ing 410 ga yaqin turi, sudralib
yuruvchilam ing 57 ta tu ri, baliqlam ing 60 ga yaqin turi,
hash oratlarning
15 m ingdan ortiq tu ri uchraydi. Tulki,
cliiyabo‘ri, b o ‘rsiq. ond atra, nutriya kabi q im m atbaho m o ‘yna
beradigan hayvonlar, 60 dan ortiq turdagi ovlanadigan
qushlar, ayiq, qoplon, bars, qun du z, alqor kabi hayvonlar
respublika llorasini boyitib kelm oqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
