Toshkent moliya instituti zulxumor toirovna abdalova zulxumor nazarovna tojiyeva

Yer  shari  mintaqalari  aholi  zichligi  dinamikasi
Aholi zichligi,  1  km2  ga  kishi
1978  yil
1999 yil
2012 yil
Dunyo  bo‘yicha
31
44.6
51
Yevropa
97
98.6
116
Osiyo
89
113.3
132
Afrika
15
25.4
35
Amerika
14
20.3
22
Avstraliya va  Okeaniya
2.6
3.5
4
Manba:  Все  страны  мира//Население  и  общество.  1999.  Population
 
Reference Bureau.  2012  World Population  Data  Sheet.
A holi  joylashuvi,  u ning  zichligi  h a r  b ir  m in taq a  sh art- 
sharoiti,  iqlim i,  relyefi,  geografik  joylashgan  o ‘rni,  ijtim oiy- 
iqtisodiy  rivojlanishi  h am d a  dem ografik  vaziyatiga  m os  va  xos 
tarzda  shakllanadi,  taraqqiy  etadi.  Shu  boisdan,  h am   aholi 
soni  va  u ning  zichligi  asosan  dem ografik  vaziyati  ijobiy,  aholi 
soni  tez  k o ‘payib  borayotgan  davlatlarda  tezlik  bilan  o ‘sm oq- 
da.  Y er  sharidagi  h ar  b ir  aloh ida  h u d u d   aholi  va  aholi  m an zil- 
gohlari  tarixiy,  tabiiy  sh art-sh aro it  va  etnografik jih a td a n   kelib 
chiqib,  xilm a-xil  o ‘ziga  xos  k o ‘rinishlarga  ega.  Shu  boisdan 
h am   bund ay  k o ‘rinishidagi  aholi  m anzilgohlari  ikkita  —  shahar 
va  qishloq  aholi  m anzilgohlariga  b o ‘linadi.  S h ah ar  va  qishloq 
aholi  m anzilgohlari  b ir-biri  b ilan   cham barch as  bog‘liq  b o ‘lib, 
u lar  o ‘rtasida  aniq  chegara  o ‘tkazib  b o ‘lm aydi.  A m m o,  shunga 
qaram asdan,  sh ah ar va  qishloqni  b ir-b irid an   ajratuvchi  m axsus 
m ezon lar  ham   borki,  bu  m ezo n lar  turli  davlatlarda  o ‘ziga  xos 
xususiyatlarga  ega  b o ‘ladi.  Ju m lad an ,  dunyo  m iqyosidagi  sha- 
h arlam i  aholiligiga  k o ‘ra  m aqom   berishda  aniq  chegaralangan 
bir  xil  m iqdordagi  senz  m ayjud  em as.  H ar  bir  davlatdagi 
sh ah arlar  bajaradigan  funksiyasi  va  aholi  m anzilgohlarining 
rolidan  kelib  chiqq an  h o ld a  aholi  soniga  qarab  ajratiladi. 
M asalan,  D an iy a  va  Islandiyada  aholisi  200  kishi  va  u n d an  
k o ‘p  b o ‘lgan  aholi  m anzilgohlari  shahar,  deb  ataladi.  B u nd an  
tashqari,  Y a p o n iy a d a -3 0   m ingdan  oshiq,  N id erlan diyad a  20 
m ing  aholisi,  T urkiyada—10  m ing,  H indiston  va  P ok iston da—5
56

---

m ing, 
M eksikada—2,5 
m ing, 
Rossiyada—12 
ming, 
0 ‘zbekistonda  esa  7  m ing  aholisi  bor  m anzilgohlar  shahar 
hisoblanadi.  A m m o,  du nyoda  shu nd ay  aholi  m anzilgohlari 
borki,  u lar  faqat  m a ’m uriy  m arkaz  b o lg a n lig i  bois  shahar,  deb 
no m lanadi.  C h u n o n ch i,  ayrim   m am lakatlardagi  barcha  aholi 
m anzilgohlarining  m a ’m uriy  m arkazlari,  poytaxtlari  shaharlar 
sirasiga  kiritiladi.  M asalan,  Jazoir,  E kvador  shu lar  jum lasi- 
dandir.  Shuningdek,  Rossiya  shaharlaridagi  aholining  atigi  15 
foizga  yaqini  qishloq  xo‘jaligida  band  b o lis h i  m um kin. 
H in d isto n d a  esa  m eh n atg a  layoqatli  erkaklarning  4/3  qismi 
qishloq  x o ‘jaligida  band  bo  Im agan  aholi  m anzilgohlarida 
yashasa,  bun day   m anzilgohlar  shah arlar  sifatida  qabul  qilinadi. 
Bu  m ezon  h am   b arch a  davlatlarda  bir  xil  em as.  Sobiq  Ittifoq 
davridagi  shah arlar  u n d a  yashovchilar  soni  va  aholining 
bandligiga  k o ‘ra  sh ahar  m aqom iga  ega  b o ‘lm agan.  M am la­
katlar,  m in taq alar  aholisining  hududiy  tarkibida  sh ah ar  aho li­
sining  va  shaharlarning  о ‘sib  borishi  —  urbanizasiya  jarayo- 
nin in g  rivojlanishiga  olib  keldi.