Toshkent moliya instituti “tasdiqlayman”

2-mavzu:
  
Ijtimoiy sug’urta tushunchasi, uning mazmun mohiyati va 
nazariy asoslari
  
                 
REJA: 
 
1.
 
Ijtimoiy sug’urta tushunchasi va uning, mohiyati. 
2.
 
Ijtimoiy sug’urta fondlari va ularning ishlatilishi. 
3.
 
Ijtimoiy sug’urtaning ko’rinishlari: majburiy va ixtiyoriy ijtimoiy 
sug’urta 
 
1. Ijtimoiy sug’urta tushunchasi va uning, mohiyati. 
 
Ijtimoiy  sug’urta  aholini  turli  xavf-xatarlardan  ijtimoiy  ximoyalash 
xisoblanada, ya’ni ishdan ketish, mehnatga layoqatlilikni, daromadni yo’qotish 
kabi  xavf-xatarlar  yig’indisi  hisoblanadi.  Ijtimoiy  sug’urtaning  muxim  jihati 
shundaki,  u  ish  beruvchi  va  ishchilarning  maqsadli    badallari  asosida 
shakllangan  maxsus  nobyudjet  fondlar  tomonidan  moliyalashtiriladi.  Ijtimoiy 
sug’urta  tengsizlik  qoidasi  asosida  tuzilgan:  sug’urta  to’lovi  mehnat  ulushi 
hamda sug’urta muddati bilan bog’liq bo’ladi.  
  Ijtimoiiy  sug’urta  fondlarining  muhim  xarakteri  hamda  ish  beruvchi va 
ishchilarning  birdamlik  qoidasi  ularni  boshqarishning  o’z  xos  xususiyatini 
belgilab beradi. Bu fondlar o’zini-o’zi boshqarish va notijorat xo’jalik yuritish 
qoidasi asosida ishlaydi. 
Mehnatga  layoqatliligni  va  daromadni  yo’qotishga  olib  keladigan  ijtimoiy 
xavf-xatarlariga  quyidagilar  kiradi:  kasallik,  ishlab  chiqarishdagi  jarohat, 
kasbiy  kasallik,  baxtsiz  xodisa,  onallik  va  bolalik,  ishsizlik,  qarilik, 
boquvchisini yo’qotish. 
Jamiyat rivojlanishi bilan ijtimioiy sug’urtaning o’rni va roli sezilari oshib 
boradi,  bunga  aholining  majburiy  ijtimoiy  sug’urtalaganlik  darajasining 
oshishi,  ijtimoiy  sug’urta  dasturlarining  kengayishi,  to’lanadigan  pensiya, 

---

 
189 
nafaqalar  xajmining  hamda  ko’rsatiladigan  xizmatlar  sifatining  o’sishi, 
ularning qiymati va aholi real daromadlarining oshishi sabab bo’ladi. 
Ijtimoiy-siyosiy 
nuqtaiy-nazardan 
qaraganda, 
ijtimoiy 
sug’urta 
fuqarolarning  qarilik,  kasallik  xolatlari,  onalik,  mehnat  qobiliyatining  to’liq 
yoki  qisman  yo’qotishi,  boquvchisini  yo’qotish,  ishsizlik  kabi  holatlarda 
moddiy  ta’minot  olishga  konstitutsion  huquqi  borligini  ko’rsatadi. 
To’lanadigan mablag’ miqdori mehnat staji, oylik ish haqi, mehnat qobiliyatini 
yo’qotganlik  darajasini  hisobga  olgan  holda  aniqlanadi  va  amaldagi 
qonunchilikka asoslanadi. 
Ijtimoiy sug’urtaning eng muhim iqtisodiy funktsiyasi shundaki, u mehnat 
resurslarini takror ishlab chiqarish uchun zarur sharoitlarini yaratadi, shu bilan 
birga  ijtimoiy  sohada  davlat  siyosatining  ajralmas  qismi  hisoblanadi. 
Shuningdek,  ijtimoiy  sug’urta  tizimi  jamiyatda  ijtimoiy  haqqoniylikni 
ta’minlash,  siyosiy  birdamlikni  yaratish  va  uni  saqlab  qolishning  dastlabki 
shartlaridan biri hisoblanadi.  
Ijtimoiy sug’urtaning yordami bilan jamiyat quyidagi vazifalarni bajaradi: 
-ishga  layoqatsiz  va  mehnat  jarayonida  ishtirok  etmaydigan  shaxslarning 
xarajatlarini qoplashga qaratilgan pullik fondlarni shakllantirish; 
-mehnat resurslarini takror ishlab chiqarishning tuzilma va zarur 
miqdorini ta’minlash; 
      -jamiyatning  ishlovchi  va  ishsiz  a’zolarini  moddiy  ta’minlashdagi 
uzilishlarni kamaytirish; 
      -aholining  mehnat  jarayoniga  jalb  etilmagan  guruxlarining  yashash 
darajasini ko’tarishga erishish. 
     - Ijtimoiy sug’urta tizimi ikki qismdan iborat: 
-  birinchisi,  ishchilarning  sog’lomlashtirish  va  qayta  tayyorlash 
tadbirlarini o’tkazgan holda mehnat qobiliyatini qayta tiklash va uni saqlashni 
ta’minlash; 
       - ikkinchisi, mehnat qobiliyatini yo’qotganlarga yoki unga umuman ega 
bo’lmaganlarga moddiy ta’minotni kafolatlash.