Тошкент молия институти Статистика кафедраси Доц. Аббос Набихўжаев Маъруза мавзуси: “Макроиқтисодий барқарорлик”

Макроиқтисодий барқарорликнинг асосий белгилари:

• Даромадлар тақсимланиши муаммоси
• Иқтисодий ўсиш
• Тўла бандлик
• Ички нархларнинг барқарорлиги (инфляция)
• Бақувват тўлов баланси
• Давлат бюджети камомадининг ЯИМга нисбатан 3% дан ошиб кетмаслиги

• 2. Ялии ички маҳсулот хажмини аниқлашда қўлланиладиган баҳолар тизими.

• 1993 йилдаги МҲТнинг учинчи халқаро стандарти бўйича ялпи ички маҳсулот кўрсаткичини аниқлаш учун статистика амалиётида қуйидаги баҳолар қўлланилади:
• а) омилли баҳо;
• б) асосий баҳо;
• в) ишлаб чиқариш баҳоси;
• г) харидор баҳоси.

• Ялпи ва соф ички маҳсулотлар ҳамда ялпи ва соф миллий даромад кўрсаткичлари ўртасидаги боғланишларни қуйидаги тенгламалар билан ифодалаш мумкин:
• 1. Соф ички маҳсулот = ялпи чики маҳсулот – асосий капиталнинг қиймати;

• 2. Ялпи миллий даромад = ялпи ички маҳсулот + бирламчи даромад қолдиғи;
• 3. Соф миллий даромад = ялпи миллий даромад – асосий капиталнинг истеъмоли;
• 4. Соф миллий даромад = соф ички маҳсулот + бирламчи даромад қолдиғи;

• МҲТдаги баҳоларнинг хосил бўлишини қуйидаги тартибда ифодалаш мумкин:
• 1) Омил баҳо = меҳнат хаки + оралик истсъмоли + ялпи фойда.
• 2) Асосий баҳо = омил баҳо + ишлаб чиқариш соф солиғи;
• 3) Ишлаб чиқариш бахоси = асосий баҳо + маҳсулот соф солиғи.
• 4) Харидор бахоси = ишлаб чиқариш баҳоси + савдо – транспорт устамаси.

• 3. Ялпи ички маҳсулот хажмини аниқлаш усуллари.

• Ялпи ички маҳсулот хажми қуйидаги 3 усул билан ҳисобланиши мумкин:
• 1) Ишлаб чиқариш усули;
• 2) Тақсимот усули;
• 3) Охирги фойдаланиш усули.

• 1.Ишлаб чиқаршп усули (млрд. сўм):
• 1.Асосий баҳолардаги ялпи ишлаб чиқариш 1057010,7
• 2.Махсулот солиғи 69179,5
• 3.Субсидия 17018,0
• 4.Оралиқ истеъмоли 498179,1
• ЯИМ=ЯИЧ+МС-С-ОИ=1057010, 7+69179,5 – 17018,0-498179,1= 610993,1 млрд. сўм

• 2. Тақсимлаш усули (млрд.сўм ):
• 1. Ялпи даромад ва ялпи аралаш даромад 309356,6
• 2. Ёлланма ходимларнинг меҳнат хақи 233384,0
• 3. Ишлаб чиқариш ва импорт солиғи 85270,5
• 4. Субсидия 17018,0
• ЯИМ = (ЯД + ЯАД) +МХ + ИИС – С = =309356, 6 + 233384, 0 + 85270,5 -
• 17018,0 = 610993,1 млрд. сўм.

• 3. Охирги фойдаланиш усули (млрд. сўм):
• I. Ялпи мавжуд даромад 610993,1
• 2. Охирги истеъмол харажатлари 418735,1 шу жумладан:
• а) уй хўжаликлари 247082,8 б)давлат муассасалари 134986,4 в) уй хўжаликларига хизмат кўрсатувчи
• нотижорат ташкилотлар 36676,5 3. Ялпи жамғарма (1-2) 192258,4
• ЯИМ=ОИХ + ЯЖ=418735, 1 + 192258,4=610993, 1 млрд. сўм.

• Nominal va real yalpi ichki mahsulot.
• Joriy davr amaldagi baholarda hisoblangan YaIM – nominal YaIM deb ataladi va u quyidagi maqsadlarda foydalaniladi:
• - ishlab chiqarish hajmi va tarkibini aniqlash uchun;
• - YaIMni taqsimlash va qayta taqsimlash jarayonini aks ettirish uchun;
• - YaIMni har хil yo‘nalishlar bo‘yicha oхirgi foydalanish jarayonini o‘rganish uchun;
• - iqtisodiyotda amalda hosil bo‘lgan nisbatlar va o‘zaro aloqalarni aks ettirish uchun;
• - ijtimoiy takror ishlab chiqarishning boshqa makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari bilan solishtirish uchun (ish haqqi fondi, foyda, tovar aylanishi, asosiy fondlar hajmi, material resurslar harajatlari, davlat byudjeti kamomadi, davlat qarzi va boshqalar).

• Joriy baholarda hisoblangan YaIM hajmiga ikki omil ta’sir ko‘rsatadi:
• - ishlab chiqarilgan yoki foydalanilgan tovarlar va хizmatlar hajmining o‘zgarishi;
• - tovarlar va хizmatlar bahosining o‘zgarishi (inflyatsiya yoki deflyatsiya darajasi).

• Real YaIM inflyatsiya va deflyatsiyalarni hisobga olgan holda aniqlanadi va u mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni tahlil qilishda, amalga oshirilayotgan islohotlarning natijalarini baholashda, mamlakat iqtisodiyotini barqarorligini o‘rganishda va хalqaro solishtirishda keng qo‘llaniladi. Real YaIM hajmini aniqlash uchun YaIM bahosining indeksi-deflyatori hisobga olinadi.

• Масала. А - мамлакатда иқтисодиётнинг асосий тармоқларида ишлаб чиқарилган ялпи ички маҳсулот ҳажми ва оралиқ истеъмол харажатлари тўғрисида қуйидаги маълумотлар берилган:

Кўрсаткичлар	2015 йил			2016 йил
	Маҳсулот миқдори, тонна	Оралиқ истеъмол харажат-лари, минг сўм	ЯИМ қиймати, минг сўм	Махсулот миқдори, тонна	Оралиқ истеъмол харажат-лари, минг сўм	ЯИМ қиймати, минг сўм
1. Саноат маҳсулотлари	25550	6050240	9471385	36540	9369600	14700928
2. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари	27454	4652480	5530180	45610	7957750	9341057
3 Қурилиш маҳсулотлари	24000	5375260	7648805	26620	6366650	8668956
Жами

• Берилганлар асосида қуйидагиларни ҳисобланг:
• 1. ЯИМ қийматининг мутлоқ ўзгаришини.
• А) ЯИМ қийматининг махсулот миқдори ҳисобига ўзгаришини.;
• Б) ЯИМ қийматининг махсулот баҳоси ҳисобига ўзгаришини.;
• В) ЯИМ қийматининг махсулот миқдори ва баҳоси таъсири ҳисобига.
• 2. ЯИМ қийматининг умумий индексни, шу жумладан:
• А) ЯИМ физик ҳажмининг умумий индексини;
• Б) ЯИМ баҳосининг умумий индексини;
• В) ЯИМ ҳажмига физик ҳажм ва баҳонинг таъсирини.
• 3. Оралиқ истеъмол харажатларининг мутлоқ ўзгаришини.
• А) ОИ харажатларининг махсулот миқдори ҳисобига ўзгаришини.;
• Б) ОИ харажатларининг махсулот таннархи ҳисобига ўзгаришини.;
• В) Оралиқ истеъмол харажатларининг махсулот миқдори ва таннархи таъсири ҳисобига ўзгаришини..
• 4. Оралиқ истеъмол харажатларининг умумий индексини, шу жумладан:
• А) ОИ физик ҳажмининг умумий индексини;
• Б) ОИ танархининг умумий индексини;
• В) ОИ физик ҳажм ва таннархнинг таъсирини.

• 1. ЯИМ қийматининг мутлоқ ўзгаришини

• Омилларнинг ЯИМ қийматининг мутлоқ ўзгаришини ўзгаришига таъсирини аниқланг:
• А) ЯИМ қийматининг махсулот миқдори ҳисобига ўзгаришини.;

• Б) ЯИМ қийматининг махсулот баҳоси ҳисобига ўзгаришини;

• Б) ЯИМ қийматининг махсулот баҳоси ҳисобига ўзгаришини;

• 2. ЯИМ қийматининг умумий индексни;

• А) ЯИМ физик ҳажмининг умумий индексини;