Analitik hisoblar- bu sintetik schyotlarda aks ettirilgan mablag'larning mavjudligi, holati va harakati to'g'risida ma'lumotni batafsil va konkretlashtirishga mo'ljallangan buxgalteriya hisoblari. Analitik hisoblar, shuningdek, tashkilotning iqtisodiy va iqtisodiy faoliyatini tahliliy baholash uchun mo'ljallangan va analitik hisoblarni hisobga olish analitik buxgalteriya deb ataladi. E'tibor bering, analitik schyotlar bu buxgalteriya hisobining tannarxi, miqdoriy ko'rsatkichlarini batafsil tavsiflovchi uchinchi, to'rtinchi ... tartibdagi schyotlardir. Ya'ni, analitik buxgalteriya hisobidagi operatsiyalar pul va miqdor jihatidan amalga oshiriladi. Sintetik buxgalteriya hisobipul ko'rinishida umumlashtirilgan ko'rsatkichlarni beradi. Bunday ko'rsatkichlar sintetik buxgalteriya hisobida mavjud bo'lib, mablag'lar mavjudligi va ularning harakati to'g'risida umumiy ma'lumot olish uchun zarurdir. *Sintetik (birlashtiruvchi) hisoblarbu mablag'lar va mablag'lar aylanishi bosqichlari bo'yicha ma'lumotlarni tasniflash va tizimlashtirish usulidir. Ular xarajatlarning umumlashtirilgan ko'rsatkichlarida (gorizontal bog'lanishlar) barcha buxgalteriya ob'ektlari harakatining dinamikasini aks ettiruvchi ikki tomonlama yozuv bilan bog'langan axborot tizimini shakllantiradi. Sintetik schyotlar - bu 1-tartibli schyotlar. Ular sodda (buxgalteriya ob'ekti batafsil ma'lumot berilmasa) va murakkab bo'lishi mumkin (bu sintetik schyotda aks ettirilgan buxgalteriya ob'ekti alohida schyotlarda batafsil tahlil qilinishi kerak bo'lsa, analitik schyotlar deb ataladi). Murakkab schyotlarning ko'rsatkichlari, kerak bo'lganda, analitik buxgalteriyada ularning tafsilotlarini topadi. Sintetik schyotlar ro'yxati schyotlar rejasida mavjud. Har bir sintetik hisob o'z raqamiga ega. Ba'zi bir murakkab schyotlar bo'yicha buxgalteriya hisobi schyotlari rejasida sub-schyotlar berilgan.Subaccount -analitik hisob ma'lumotlarini guruhlash usuli. Sub-schyotlar 2-tartibli schyotlar deyiladi. Ular sintetik hisob ma'lumotlariga qo'shimcha ravishda yig'ilgan raqamlarni yaratish uchun ishlatiladi. Hamma sintetik schyotlarda sub-schyotlar mavjud emas, faqat ko'rsatkichlari mos ravishda guruhlanishi kerak bo'lgan schyotlar mavjud. Hisob-kitoblar rejasida sub-schyotlar ro'yxati ko'rsatilgan, ammo korxonalar va tashkilotlar mustaqil ravishda alohida sub-schyotlarni ajratishlari mumkin. Sub-schyotlar analitik schyotlarni qanday ketma-ketlikda (guruhlashda) ochish kerakligini ko'rsatib beradi va sintetik schyot bilan unga ochilgan analitik schyotlar o'rtasidagi oraliq bo'g'in hisoblanadi. Bunda buxgalteriya indikatorlarining zarur detallanishiga qarab bitta sub-schyot uchun bir yoki bir nechta analitik schyotlar ochilishi mumkin.
3- chizma. Bosh kitob ma’lumotlari
Bosh kitob ma’lumotlari asosida quyidagilar tuziladi: - balans hisobvaraqlarining kunlik qoldiq summalari — kunlik balans; - balans hisobvaraqlari bo‘yicha aylanmalar va kun boshiga va oxiriga qoldiq summalari — aylanma-qoldiq summalari qaydnomasi; - oylik, choraklik va yillik aylanma-qoldiq summalari qaydnomalari
Kunlik balans hisobotlari va shaxsiy hisobvaraqlarga qo‘lda biron-bir tuzatishlar qilinishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Summalarni o‘chirib yozish va tuzatish, shuningdek o‘chiruvchi suyuqliklardan foydalanib, ularga tuzatishlar kiritish qat’iyan ta`qiqlanadi. Bank ish kuni yakunlanib, balans hisoboti tuzilib O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankiga jo‘natilganidan so‘ng, xato yozuvlar aniqlangan hollarda, ushbu xato yozuvlar kiritilgan hisobvaraqlarga ertasi bank ish kuni teskari buxgalteriya yozuvlari kiritish (storno berish) yo‘li bilan, tuzatish memorial ordyerlari asosida to‘g‘rilanishi lozim. Bunday hollarda hisobvaraqlardan summalar mijozlarning roziligisiz hisobdan chiqariladi. Bu haqda bank bilan mijoz o‘rtasida tuzilgan shartnomada ko‘rsatib o‘tilgan bo‘lishi shart. Tuzatish ordyerlari, agar mijozlarga bitta bank filiali xizmat ko‘rsatsa to‘rt nusxada tuzilishi lozim. Ularning birinchi nusxasi order bo‘lib xizmat qiladi, ikkinchi va uchinchi nusxalari mijozlar uchun debet va kredit yozuvlari bo‘yicha bildirishnomalar bo‘lib hisoblanadi, to‘rtinchi nusxa esa order kitobchasida qoladi. Bu kitobcha bosh buxgalter yoki uning o‘rinbosarida saqlanishi lozim. Ordyerlarga boshqa hujjatlardan farqlanadigan tartib raqamlari qo‘yilishi shart. Tuzatish orderi matnida qachon va qaysi hujjatda xato yozuvga yo‘l qo‘yilgani ko‘rsatilishi kerak. Agar unga mijoz arizasi sabab bo‘lgan bo‘lsa, shu sabab ko‘rsatiladi. Bunda memorial orderning to‘rtinchi nusxasining orqa tomoniga kimning aybi bilan xatolikka yo‘l qo‘yilganligi qayd etiladi, ijrochining, shuningdek noto‘g‘ri yozuvni nazoratdan o‘tkazgan shaxsning lavozimi va familiyasi ko‘rsatiladi. Tuzatish memorial ordyerlari tuzilishida asos bo‘lgan arizalar kitobga tikilgan memorial ordyerlar bilan birga saqlanishi lozim. Summasi keyinchalik teskari buxgalteriya o‘tkazmalari bilan tuzatilgan shaxsiy hisobvaraqdagi xato yozuv qarshisiga albatta “To‘g‘rilangan” belgisi qo‘yilishi, to‘g‘rilash kiritilgan sana va to‘g‘rilangan memorial orderining raqami ko‘rsatilishi shart. Bu qayd to‘g‘rilangan memorial orderini imzolagan bosh buxgalter yoki uning o‘rinbosari (bo‘lim boshlig‘i) imzosi bilan tasdiqlanadi. Bosh buxgalter to‘g‘rilangan memorial orderlarning kitobchada qolgan nusxalaridan foydalanib, xodimlarning ishidagi xatolar hisobini yuritadi va ushbu xatolar sabablarini o‘rganib ishni yaxshilash choralarini ko‘radi. Banklararo va filiallararo elektron to‘lovlar bo‘yicha xatolarni memorial ordyerlar bilan to‘g‘rilash qat’iyan man etiladi. Banklararo va filiallararo elektron to‘lovlar bo‘yicha xatolarni to‘g‘rilash uchun xatolikka yo‘l qo‘ygan (tashabbuskor) bank filiali, xato elektron to‘lovi jo‘natilgan (benifitsiar) bankka “Lotus-Notes” aloqa elektron pochtasi orqali xato o‘tkazilgan to‘lov to‘g‘risidagi ma’lumotni ko‘rsatgan holda, xato yuborilgan to‘lov hujjatini qaytarish to‘g‘risida iltimosnoma xati jo‘natadi. Bu holda, xato o‘tkazilgan mablag‘ni qaytarilmasligidan qat’i nazar, tashabbuskor bank mablag‘ni xatolik aniqlangan kundan keyingi bank ish kunidan kechiktirmasdan “19997 – Boshqa aktivlar” hisobvarag‘i orqali oluvchining hisobvarag‘iga o‘tkazishi shart.
