|
Jalb qilingan mablag’lar tijorat banklari kredit resurslarining asosiy qismini tashkil etadi. Bular depozitlar, shuningdek, kontokorrent va korrespondent hisob varag’idagi mablag’lardir.
Ularning asosiysi talab qilib olinadigan qo’yilmalarga, muddatli hamda jamg’arma qo’yilmalarga bo’linuvchi depozitlardir.
Talab qilib olinadigan qo’yilmalar, shuningdek, joriy hisobvarag’idan mablag’lar omonatchilarning birinchi talablari bilan olinadi. Joriy hisob varag’ining egasi bankdan chek daftarchasini oladi. Bunda u pul olish bilan birga iqtisodiy munosabatlar vakillari bo’lgan korxona, tashkilot, muassasalar hisob-kitob operatsiyalarini olib borishi mumkin.
Muddatli omonatlar – mijoz tomonidan bankka ma’lum muddatga qo’yiladigan qo’yilmalar bo’lib, ular orqali mijozlarga bank tomonidan yuqori foizlar to’lanadi. Bankda foiz stavkalari qo’yilmaning muddati va miqdoriga bog’liq bo’ladi.
Muddatli qo’yilmalarning turlaridan biri – mablag’larni jalb qilishning aniq qayd etilgan vaqtga mo’ljallangan depozit sertifikatlari hisoblanadi. Ularni muomalaga 1961 yilda birinchi bo’lib «Fers neshnl siti benk» kiritgan. Hisob varag’i
egalariga, ularning nomlari yozilgan, to’lash muddati va foiz darajasi ko’rsatilgan maxsus guvohnomalar berilgan.
Banklarning qimmatli qog’ozlar bilan, faktoring, lizing va boshqa operatsiyalar bilan shug’ullanishi bank resurslarining tarkibi nafaqat pul mablag’laridan, balki tovar-moddiy boyliklaridan va qimmatli qog’ozlardan tashkil topishiga olib keldi. Jalb qilingan mablag’lar bankning real va salohiyatli yoki balansdan tashqari majburiyatlarini tashkil qiladi. Real majburiyatlar bank balansida talab qilingunga qadar depozitlar, muddatli depozitlar, jalb qilingan banklararo kreditlar sifatida aks ettirilsa, balansdan tashqari majburiyatlar bank tomonidan beriladigan kafolatlar, mijozlarga ochilgan kredit liniyalarda namoyon bo’ladi. Majburiyatlarni bajarish manbasi bo’lib g’aznadagi mablag’lar, vakillik hisob varag’idagi qoldiqlar, likvid aktivlar, banklararo bozor yoki Markaziy bankdan olingan kreditlar xizmat qiladi. Bank resurslari nafaqat kredit berish uchun, balki bankning boshqa aktiv va vositachilik operatsiyalarini bajarish uchun ishlatiladi. Sertifikatda ko’rsatilgan qo’yilma muddati tugagandan so’ng uning egasi qo’yilma summasini va kelishilgan foizlarni olish huquqiga ega bo’ladi.
Bank resurslari tarkibida aholining omonat qo’yilmalari muhim rol tutadi. Ular to’liq summada yoki bo’lib-bo’lib qo’yiladi va berilishi mumkin. Omonatchi va bank o’rtasidagi mablag’ qo’yish bilan bog’liq munosabat omonat daftarchasini berish bilan tasdiqlanadi. Banklar to’lovchilik asosida turli xil maqsadli qo’yilmalarni, muddatli yoki talab qilish hamda olish mumkin bo’lgan jamg’armalarni qabul qiladilar. Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda bu qo’yilmalar oddiy fuqarolar orasida keng qo’llaniladi. Ular bank uchun qimmatga tushsada, ularning kredit potentsialini mustaxkamlash manbasi hisoblanadi.
Banklar uchun muddatli qo’yilmalar juda qulaydir.
Bank resurslarining muhim manbasi – banklararo kreditlardir, ya’ni boshqa banklardan olinadigan ssudalar.
Agar mijozning hisob-kitob varag’i yopilib, kontokorrent hisob varag’i ochiladigan bo’lsa, uning o’z mablag’lari va chetdan jalb qilingan mablag’lar hisobi shu hisob varag’ida olib boriladi.
Kontokorrent – bank va mijoz o’rsatidagi hamma hisob-kitob va kredit operatsiyalarini amalga oshiruvchi yagona hisob varag’idir. Alohida davrlarda bu hisob varag’i passiv bo’ladi, boshqa hollarda esa aktiv bo’lishi mumkin. Mijozda mablag’ bo’lganida bu hisob varag’i passiv bo’ladi, bu mablag’lar yo’qligi tufayli mijoz bankka to’lov topshiriqnomasini ko’rsatganda yoki chek yozib berganda u aktiv bo’ladi. Ham debet, xam kredit bo’yicha kontokorrent hisob varaqlarida foiz hisoblanadi.
Kontekorrent hisob varag’i bo’yicha kredit tijorat veksellari ta’minoti bo’yicha yoki ta’minlanmagan ssuda shaklida berildai. Kontokorrenthisob varag’i bo’yicha debetga foizlarni hisoblash faqatgina mijoz va bank orasidagi bitimda ko’rsatilgan kredit limiti chegarasida amalga oshishi mumkin. Ba’zi hollarda bankning chetdan jalb qilingan mablag’larning bir qismini bankning emitentlashgan mablag’lari deb ham yuritiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
