Toshkent moliya instituti sh

3-§. Tijorat banklari kredit potentsiali va uning passiv operatsiyalarga bog’liqligi.

Tijorat banklari faoliyatining asosiy tamoyillaridan biri bu real mavjud resurslar doirasida ish yuritishdir. Bu degani tijorat banklari nafaqat o’z resurslari va kredit qo’yilmalari miqdori mos kelishini ta’minlashi, balki o’zining likvidligini ham ta’minlashi kerak. Agar bank mablag’larini qisqa muddatga jalb etib uzoq muddatga kredit beradigan bo’lsa, u holda bank likvidligi xavf ostida qoladi. Bank aktivlari tarkibida ko’p miqdorda risk darajasi yuqori ssudalarning mavjudligi bank o’z mablag’larining salmog’ini oshirishini talab etadi. Real jalb qilingan resurslar doirasida ishlash tamoyili – jalb qilingan depozitlarga bank qiziqishining o’sishiga, davlat miqyosida bo’sh qolgan kredit resurslari uchun sof raqobat rivojlanishiga olib keladi. Passivlar uchun keskin kurash banklarning o’z resurslarini shakllantirishning samarali usullarini izlashni talab qiladi. Iqtisodiy mustaqillik bankning o’z mablag’lari va jalb qilingan mablag’larini mustaqil boshqarishni, mijoz va omonatchilarni erkin tanlashni, soliqlar to’lagandan keyin qolgan daromadga mustaqil egalik qilishni nazarda tutadi.

Tijorat banklarining kredit potentsiali - bu jalb qilingan mablag’larning kredit va bankning boshqa aktiv operatsiyalarini amalga oshirishning iqtisodiy chegarasi hisoblanadi. Iqtisodiyotdagi bo’sh pul mablag’larining tijorat banklari tomonidan jalb qilinishi ular iqtisodiy faoliyatining asosini tashkil etadi. Banklar tomonidan jalb qilingan mablag’larning barchasi kredit uchun ishlatilmasligi mumkin. Ko’p banklarda jalb qilingan mablag’larning asosiy qismi muddatsiz depozitlar zimmasiga to’g’ri keladi. Bank tomonidan berilgan kreditlar to’xtovsiz harakatda bo’lib kredit multiplikatsiyasini tashkil etadi. Kredit multiplikatsiyasi orqali muomaladagi pul oqimi ko’payadi.

Kredit multiplikatsiyasini quyidagi jadval orqali ifodalash mumkin:

13-jadval