Toshkent moliya instituti sh. N. Fayziev, R. D. Dusmuratov, A. A. Karimov, I. N. Kuziev, A. Z. Avlokulov

3. Dastlabki hujjatlarni tekshirish  

 

Ta’sischilar  ulushlarining  ustav  kapitaliga  qo’shilganligini  tasdiqlovchi 

hujjatlarga  dalolatnomalar,  nakladnoylar,  bank  ko’chirmalari,  to’lov-

topshiriqnomalari  nusxalari,  kassa  kirim  orderlarining  kvitantsiyalari  va  boshqa 

dastlabki hujjatlar misol bo’la oladi. Ustav kapitaliga ulush sifatida qo’shiladigan 

mulklarga  egalik  qilish  huquqini  tasdiqlovchi  hujjatlarga  ko’chmas  mulk,  er 

uchastkalari,  transport  vositalari,  intellektual  mulk  va  shunga  o’xshashlarga 

egalik qilish huquqini tasdiqlovchi guvohnomalar kiradi.  

Tashkiliy hujjatlar: 

-

 

davlat ro’yxatiga olinganligi to’g’risida guvohnoma; 

---

 

 

375 

-

 

buyruqlar va farmoyishlar; 

-

 

aktsiyadorlar va ta’sischilar bilan yozishmalar; 

-

 

aktsiyalarga  obuna  bo’lish  natijalari  to’g’risidagi,  savdo  natijalari 

to’g’risidagi, ta’sischilar yoki aktsiyadorlar majlisining bayonnomalari; 

-

 

soliq  inspektsiyada  hisobga  olinganligi  to’g’risida  ma’lumotnoma,  davlat 

statistika  organlari,  tegishli  sug’urta  tashkilotlari  va  boshqa  byudjetdan 

tashqari tashkilotlarda ro’yxatga olinganligi to’g’risida guvohnoma; 

-

 

amaldagi  qonunchilikka  muvofiq  litsenziyalanishi  lozim  bo’lgan  faoliyat 

turlari uchun berilgan litsenziyalar; 

-

 

yuritilayotgan  hisob  shaklidan  qat’iy  nazar  ochiq  turdagi  aktsiyadorlik 

jamiyatlari aktsiyadorlar reestrini ham tekshiruvga taqdim qiladi.  

Ustav  kapitaliga  ta’sischilar  tomonidan  ulushlarni  qo’shish  muddatlariga 

rioya qilinishini va to’liqligini tekshirishda quyidagilarga e’tibor berilishi lozim: 

-

 

ustav kapitalining to’liq shakllanganligi; 

-

 

ta’sischilar  haqiqatda  qo’shgan  ulushlarining  ta’sis  hujjatlarida  belgilangan 

shartlarga mosligi; 

-

 

ta’sischilar  tomonidan  ustav  kapitaliga  ulushlarni  qo’shishda  qonunchilik  va 

ta’sis hujjatlarida belgilangan muddatlarga rioya qilinishi.  

Ustav  kapitalining  shakllanishini  tekshirish  chog’ida  tekshirilayotgan 

korxonaning  tashkiliy-huquqiy  shaklini  ham  e’tiborga  olish  zarur.  Chunonchi, 

aktsiyadorlik  jamiyatlarida  ustav  kapitali  aktsiyadorlar  tomonidan  sotib 

olinadigan,  jamiyat  aktsiyalarining  nominal  qiymatidan,  ma’suliyati  cheklangan 

jamiyatlarda  esa  uning  ishtirokchilari  tomonidan  qo’shiladigan  ulushlar 

qiymatidan  tashkil  topadi.  Davlat  korxonalarida  esa  davlat  mulki  hisoblangan 

ustav fondi shakllantiriladi.  

 Auditor  tekshiruv  chog’ida  barcha  ta’sischilar  qonunchilikka  muvofiq  o’z 

ulushlarini ustav kapitaliga o’z vaqtida va to’g’ri hamda to’liq qo’shganliklarini 

aniqlashi kerak.  

---

 

 

376 

Masalan, mas’uliyati cheklangan jamiyat (MChJ) ustav kapitaliga jamiyatni 

ro’yxatga olish paytida har bir ishtirokchi kamida 30 % ulushini qo’shgan bo’lishi 

kerak.  

Korxona ustav kapitaliga ta’sischilar tomonidan ulushlar qo’shilmagan yoki 

to’liq  qo’shilmagan  holatlarning  aniqlanishi,  tegishli  boshqaruv  organlari  uchun 

korxona ta’sis etilmagan va tugatilishi kerak deb topilishiga asos bo’ladi.  

Ta’kidlash  joizki,  ta’sischilar  tomonidan  ustav  kapitaliga  ulush  sifatida 

qo’shiladigan  mablag’lar  O’zbekiston  Respublikasida  amaldagi  qonunchilikka 

muvofiq  QQS  ga  tortilmaydi.  Shuningdek,  korxonalarni  tugatish  yoki  qayta 

tashkil  etish  chog’ida  pay  (ulush)  ko’rinishida  natura  yoki  pul  shaklida  olingan 

mablag’lar ham, ularning ustav fondidan hamda yuridik shaxslar pay (ulushi)dan 

oshib ketmagan miqdorda, QQS ga tortilmaydi.  

Ustav  kapitaliga  ulushlar  pul,  qimmatli  qog’ozlar,  boshqa  buyumlar  yoki 

mulkiy  huquqlar  hamda  pulda  baholanadigan  boshqa  huquqlar  shaklida 

qo’shilishi  mumkin.  Shu  boisdan  auditor  ta’sischilar  ulushlarini  pulda 

baholashning to’g’riligini tekshirishi muhimdir. Xo’jalik jamiyati ta’sischisining 

ulushini  pulda  baholash  jamiyat  ta’sischilar  o’rtasidagi  kelishuvga  muvofiq 

amalga oshiriladi.  Qonunda  ko’zda  tutilgan  ayrim  hollarda  esa  mustaqil  ekspert 

tomonidan baholanishi kerak.