Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov


 O„tish davrining asosiy xususiyatlari va



Download 3,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet204/233
Sana01.08.2021
Hajmi3,72 Mb.
#134878
1   ...   200   201   202   203   204   205   206   207   ...   233
Bog'liq
Ш.Ташматов. Иктисодий таълимотлар тарихи

 
17.2. O„tish davrining asosiy xususiyatlari va 
qonuniyatlari 
 
Jahon  tajribasida  bozor  iqtisodiyotiga  o‗tishning  barcha  yo‗llari 
umumlashtirilib, quyidagi to‗rtta asosiy turga bo‗linadi: 
1) rivojlangan mamlakatlar yo‗li; 
2) rivojlanayotgan mamlakatlar yo‗li; 
3) sobiq sotsialistik mamlakatlar yo‗li; 
4)  sotsializm  g‗oyalarini  samarali  bozor  iqtisodiyotini  vujudga 
keltirish mexanizmi bilan qo‗shib olib borish yo‗li. 
Bu  yo‗llar  turli-tuman  va  har  xil  bo‗lishiga  qaramay  ularda 
umumiylik  mavjud.  Ularning  umumiyligi  shundaki,  bu  yo‗llarning 
hammasi  bozor  iqtisodiyotiga  o‗tishni  maqsad  qilib  qo‗yadi  va  mazkur 
iqtisodiyotning  qonun-qoidalari,  amal  qilish  mexanizmi  ko‗p  jihatdan 
umumiy  bo‗ladi.  Shu  bilan  birga  har  bir  yo‗lning  o‗ziga  xos 
xususiyatlari  ham  bor,  bu  esa  bozor  munosabatlarini  shakllantirishning 
ijtimoiy-iqtisodiy,  tarixiy,  milliy  sharoitlari  har  xil  bo‗lishidan  kelib 
chiqadi.  Masalan,  bozor  munosabatlariga  o‗tishning  rivojlangan 
mamlakatlar yo‗lida oddiy tovar xo‗jaligidan erkin raqobatga asoslangan 
klassik  yoki  erkin  bozor  iqtisodiyotiga  va  undan  hozirgi  zamon  bozor 
iqtisodiyotiga o‗tiladi. 
Jahon  tajribasi  ko‗rsatishicha  bozor  iqtisodiyotiga  revolyutsion 
yo„l  bilan, ya‘ni bosqichma-bosqich o‗tish mumkin. Birinchi holda, tub 
islohotlarni  o‗tkazish,  avvalgi  tizimni  va  tarkib  topgan  iqtisodiy 
munosabatlarni birdaniga va batamom sindirish talab etilib, «karaxt qilib 
davolash»  usuli  («shokovaya  terapiya»),  deb  ataladi.  Eski  iqtisodiy 
munosabatlarni  bosqichma-bosqich  yangi  bozor  munosabatlariga 
aylantira borib, samarali bozor iqtisodiyotini shikastsiz vujudga keltirish 


321 
mumkin. Islohotlar tajribasi shuni ko‗rsatadiki, evolyutsion yo‗l kamroq 
ijtimoiy larzalarga olib keladi, ancha izchil va muqarrardir. 
Tartibga solinadigan bozor iqtisodiyotiga o‗tish yo‗llarigina emas, 
balki uning andozalari ham xilma-xildir. Eng avvalo, ular shunday bozor 
iqtisodiyoti 
vujudga 
keltirilayotgan 
va 
amal 
qilib 
turgan 
mamlakatlarning milliy xususiyatlari va an‘analari bilan farq qiladi. Shu 
bois bozor iqtisodiyotining ma‘lum andozalari ularni amalga oshiruvchi 
muayyan  mamlakatga  mansubligiga  qarab  ajratiladi.  Masalan, 
Germaniya,  Janubiy  Koreya,  Turkiya,  Argentina,  Polsha  andozalari  va 
hokazo. 
Ma‘muriy-buyruqbozlik  iqtisodiyotidan  hozirgi  zamon  bozor 
iqtisodiyotiga  o‗tishning  zarurligi  iqtisodiy  o‗sish  ekstensiv  omillaridan 
foydalanish 
imkoniyatlarining 
tugab 
borishi 
bilan 
notovar 
iqtisodiyotning amal qilish layoqatining pasayishi orqali ifodalanadi. 
Ma‘muriy-buyruqbozlik tizimining ikkita muhim kamchiligi mavjud:  
1)  uning  moslashuvchan  emasligi,  ro‗y  berayotgan  o‗zgarishlarga 
juda sekinlik bilan moslashib borishi;  
2)  xo‗jalik  yuritish  tashabbuskorligini  «yo‗qotib  yuborish» 
oqibatida samaradorlikning o‗ta darajada pasayib ketganligi. 
Ma‘muriy-buyruqbozlik iqtisodiyotidan bozor iqtisodiyotiga o‗tish 
ko‗plab  mamlakatlarda  umumiy  tendensiyaga  ega.  Bu  jarayon 
iqtisodiyotni  erkinlashtirish,  chuqur  institutsional  (eng  avvalo, 
mulkchilik  munosabatlarida)  o‗zgarishlarni  o‗z  ichiga  oladi,  biroq  bir 
vaqtning  o‗zida  moliyaviy  barqarorlashtirish  chora-tadbirlarini  amalga 
oshirilishini  taqozo  etadi.  Ma‘muriy-buyruqbozlik  tizimini  o‗zgartirish 
mazkur  tizim  asosining  o‗zgarishini  hamda  uni  sifat  jihatidan  farq 
qiluvchi  bozor  tizimiga  almashtirilishini  anglatar  ekan,  bunday  turdagi 
o‗zgarishlarni tizimiy islohotlar, deb atash maqsadga muvofiq bo‗ladi. 
O‗tish  davrida  bozor  iqtisodiyotini  shakllantirishning  asosiy 
yo‗nalishlari bo‗lib quyidagilar hisoblanadi: 


322 

Download 3,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   200   201   202   203   204   205   206   207   ...   233




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish