Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov



Download 3,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet109/233
Sana01.08.2021
Hajmi3,72 Mb.
#134878
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   233
Bog'liq
Ш.Ташматов. Иктисодий таълимотлар тарихи

Iqtisodiy taraqqiyot nazariyasi. Iqtisodiy taraqqiyot J.S.Mill ta‘limoti 
bo‗yicha  fan-texnika  taraqqiyoti,  shaxsning  va  mulkning  rivojlanishi  bilan 
bog‗liq.  Ishlab  chiqarish  va  jamg‗arish  ko‗payadi,  soliqlar  ancha 
erkinlashadi,  ko‗pchilik  kishilarning  ishbilarmonligi  oshadi,  kooperatsiya 
takomillashib  va  rivojlanib  boradi.  Bularning  barchasi  samaradorlikning 
o‗sishiga, ya‘ni ishlab chiqarish xarajatlarining kamayishiga va qiymatning 
pasayishiga olib keladi (oziq-ovqat va xomashyo qiymatidan tashqari). 
J.S.Millda kapital evolyutsiyasi D.Rikardo nazariyasiga o‗xshab 
ketadi.  Foyda  me‘yori  pasayib  boradi,  asta-sekin  minimum  darajaga 
intiladi, lekin bu holat hali ham kapitalni jamg‗arishga va jamg‗arilgan 
vositalardan  unumli  foydalanishga  undaydi.  Foiz  me‘yorining 
minimum  darajasiga  bo‗lgan  intilishni  chetga  kapital  chiqarish  va 
eksportni  ko‗paytirish  bilan  sekinlashtirish  mumkin.  Bunda  foyda 
me‘yorini  pasaytiruvchi  kapitalning  ortiqcha  qismi  chetga  chiqib 
ketadi; bu yerda kapital yo‗qolmaydi, balki u yangi bozorlarni tashkil 
etish  va  chetdan  arzon  tovarlarni  olib  kelish  uchun  ishlatiladi. 


161 
Kapitalning  bir  qismining  chetga  chiqib  ketishi  foydani  va  foiz 
me‘yorini  oshirib,  jamg‗armaga  bo‗lgan  yangi  intilishni  keltirib 
chiqaradi. U shuningdek, foyda me‘yorining pasayish moyilligi davlat 
xarajatlarini  oshirishga  qarshi  bo‗lgan  dalillarni  kuchsizlantiradi,  deb 
hisoblaydi. 
Ko‗rilayotgan  kapital  harakatining  oxirgi  natijasi  bu  iqtisodiy 
yuksalish uchun kurash to‗xtagan paytdagi turg‗unlik holati hisoblanadi. 
Ammo  J.S.Mill  agar  turg‗unlik  holati  ishlab  chiqarishning  yuqori 
darajasida  yuzaga  kelgan  bo‗lsa,  unga  ijobiy  munosabatda  bo‗lgan 
«Faqat  dunyodagi  qoloq  mamlakatlarda  ishlab  chiqarishni  ko‗paytirish 
eng  asosiy  vazifa  hisoblanadi.  Ancha  rivojlangan  mamlakatlarda 
taqsimotni  takomillashtirish  iqtisodiy  zaruratga  aylandi».  Uning  fikriga 
ko‗ra hech kim kambag‗al bo‗lmagan, hech kim boylikka intilmagan va 
birovlarning oldinga chiqib olishga qilgan harakati tufayli boshqalarning 
orqaga  surib  tashlanishi  xavfi  bo‗lmagan  vaziyatdagi  jamiyat  odamlar 
uchun  eng  yaxshi  yashaydigan  jamiyat  hisoblanadi.  Bunday  turg‗unlik 
davrida  madaniyatning  barcha  shakllarini  rivojlantirish,  ma‘naviy  va 
ijtimoiy taraqqiyot uchun imkoniyatlar cheklanmagan bo‗ladi. 
Odam  o‗zi  yaratmagan  narsalarga  uning  egalik  qilish  huquqini 
adolatsizlik,  deb  hisoblovchi  xususiy  mulk  tanqidiga  J.S.Mill  qarshi 
chiqdi.  Masalan,  ishchilar  fabrikada  barcha  mahsulotni  yaratadi,  lekin 
uning  ko‗pchilik  qismi  boshqa  birovga  tegadi.  «Bu  e‘tirozga  javob 
shundan  iboratki,  fabrikada  mehnat  tovar  ishlab  chiqarish  uchun  zarur 
bo‗lgan sharoitlarning biri hisoblanadi xolos. Ishni materiallarsiz, asbob-
uskunalarsiz  hamda  ishlab  chiqarish  paytida  ishchilarni  ta‘minlash 
uchun  oldindan  tayyorlangan  yashash  vositalari  zaxiralarisiz  bajarib 
bo‗lmaydi.  Bu  narsalarning  hammasi  o‗tgan  mehnat  mahsuli 
hisoblanadi.  Agar  ishchilar  bu  narsalarga  ega  bo‗lganda,  ularda 
mahsulotni  boshqa  birovlar  bilan  bo‗lishishga  zarurat  bo‗lmas  edi. 
Ammo ishchilarda bu narsalar bo‗lmaganligi uchun ular ekvivalentning 
bir  qanchasini  (mahsulotlarning  bir  qismini–muallif)  ushbu  narsalarga 
egalik  qiluvchi  kishilarga  berishi  kerak».  Ammo  xususiy  mulk 


162 
doirasidan  yer  chiqarib  tashlanishi  lozim  (chunki  u  mehnat  mahsuli 
hisoblanmaydi). 

Download 3,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   233




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish