Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov



Download 3,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet182/233
Sana01.08.2021
Hajmi3,72 Mb.
#134878
1   ...   178   179   180   181   182   183   184   185   ...   233
Bog'liq
Ш.Ташматов. Иктисодий таълимотлар тарихи

Pol  Antoni  Samuelson  (1915)ning  «Ekonomiks»  kitobi  dastlab 
1948-yili  chop  etildi  va  14  marta  qayta  nashr  etilib,  hozirgi  iqtisodiy 
ta‘limotlarning asosiy yo‗nalishlaridan birini tashkil etadi.  
1992-yilda  bu  kitob  Vilyam  Nordxaus  bilan  hammualiflikda  nashr 
etildi. «Ekonomiks» kitobi «Ekonomika» nomi bilan rus tiliga o‗girildi.  
Ma‘lumki,  hozirgi  zamon  (XX  asr)  iqtisodiy  ta‘limotlarida  uch 
asosiy:  1)neoklassik;  2)  keynschilik  va  3)  institusional  yo‗nalishlar 
mavjud  bo‗lib,  Samuelson  shulardan  birinchisining  vakili  sifatida  ijod 
qilgan.  
Klassik  (mumtoz)  maktab  iqtisodchilari  allaqachonlar  davlat 
xususiy  tadbirkorlar  kirisha  olmaydigan  yoki  kirishni  xohlamaydigan 


281 
ayrim  tovarlarni  ishlab  chiqarish  va  xizmatlar  ko‗rsatishni  (masalan, 
milliy  mudofaa  sohasiga  taalluqli)  uning  o‗zi  zimmasiga  olish  kerak, 
degan fikrga rozi bo‗lganlar. Lekin shu bilan birga ular bunday ishtirok 
juda  kam  darajada  bo‗lishi  kerak,  deb  hisoblar  edilar.  Samuelson  hal 
qilishni  mumtoz  maktab  bozor  ixtiyoriga  qoldirishni  istagan  haddan 
tashqari  ko‗p  muammolarga  bozorning  ta‘siri  unchalik  o‗tavermasligini 
sezdi.  Qo‗shmcha  oqibatlar,  sog‗liqni  saqlash,  ta‘lim,  sanoatning  atrof-
muhitni  ifloslantirishi  muammolariga  talab  va  taklif  qonuni  ta‘sir 
etmaydi. Binobarin , davlat iqtisodiyot uchun maqsadlarni aniqlashni o‗z 
zimmasiga  olishi  va  bu  maqsadlarga  erishish  uchun  o‗z  kuchidan 
foydalanishi kerak.  
Samuelson  eng  kam  ish  haqi  to‗g‗risidagi  qonunni  daromadlar 
pillapoyasining eng pastida turgan ishchilarga yordam  berish  usuli, deb 
hisoblaydi;  u  davlatning  uy-joy  qurilish  dasturlarini  moliyalashtirishni 
va  oziq-ovqat  yordamini  qashshoqlikni  kamaytirish  usuli  sifatida 
qo‗llab-quvvatlaydi.  Uning  fikricha  hozirgi  davr  iqtisodchilari 
«neoklassik  sintez»ga  erishish  uchun  samarali  kredit-  pul  va  fiskal 
siyosatni  Smit  va  Marshallning  klassik  mikroiqtisodiyotini  hozirgi 
daromadning  darajasini  aniqlash  bo‗yicha  mavjud  makroiqtisodiyot 
bilan  birlashtirish,  ikkala  yondashuvdagi  barcha  sog‗lom  fikirlarni 
jamlashtirishga  harakat  qilmoqdalar.  Kitobning  dastlabki  boblarida 
A.Smitdan  hozirgi  davrgacha  bo‗lgan  iqtisodiy  ta‘limotlar  mohiyati 
tarixiy-iqtisodiy  jihatdan  qarab  chiqiladi.  Ayniqsa,  A.Smit,  T.Maltu‘s, 
D.Rekardo asarlari har tomonlama tahlil etilgan.  
Uning  fikricha  1820-1870-yillar  -  50  yil  davomida  iqtisodchilar  va 
siyosatchilar  gipnoz  holatida  bo‗lgan,  bunga  asosiy  sabab  «sanoat 
inqilobi» 
bo‗lib, 
bir 
qancha 
g‗oyalar, 
ayniqsa, 
T.Maltus, 
D.Rikardolarning  aholi  o‗sishi  bilan  daromadlar  pasayishi  to‗g‗risidagi 
fikrlari chippakka chiqdi.  
XX  asrning  70-yillari  iqtisodiy  qarashlarda  ikki  yo‗nalish  paydo 
bo‗lganligi  qayd  etiladi:  1)  Keyns  va  keynschilik;  2)  Marks  g‗oyalari. 


282 
Ayniqsa, 
neoklassik 
yo‗nalishda 
matematik 
usullarning 
keng 
qo‗llanilishi, 
talab, 
foydalilik, 
umumiy 
iqtisodiy 
muvozanat 
masalalarining  yangicha  tahlili  yanada  ilmiyroq  bo‗lib  qoldi. 
A.Marshall,  J.B.Klark,  U.Jevons,  L.Valras,  V.Paretto  tadqiqotlarida 
matematik  elementlar  «iqtisodiy  tahlilning  nozik  metodlari»ga  olib 
keldi.  J.M.Keynsning  tadqiqoti  yuqori  baholanadi,  «Sey  qonuni»  ga 
ehtiyoj  qolmadi,  deb  yozadi  P.Samuelson.  Keyns  va  keynschilar 
ta‘sirida  «aralash  iqtisodiyot»  yaxshi  faoliyat  ko‗rsata  boshlaganligi 
ta‘kidlanadi.  2-jahon  urushidan  so‗ng  ishlab  chiqarish  nihoyatda  tez 
o‗sganligi, aholi turmush darajasi oshganligi ta‘kidlanadi.  
Ammo,  deb  ta‘kidlaydi  olim  hali  bizni  to‗la  bandlik  va  mo‗tadil 
baholar  o‗rtasida  tanlash  imkoniyatidan  xalos  qila  oladigan  yagona 
mukammal iqtisodiy siyosat modeli yaratilmadi.  
Samuelson  Chikago  maktabi  vakillari  faoliyatiga,  xususan, 
M.Fridmenning  monetar  sistemasiga  yuksak  baho  beradi,  chunki  bu 
olimlarda «erkin raqobat», «bozor baholari» asosiydir.  
Olim iqtisodiy taraqqiyotning omillariga baho berib, uni to‗rtta deb 
hisoblaydi:  
1. Mehnat resurslari (inson birinchi va asosiy). 
2. Tabiiy resurslar. 
3. Kapital. 
4. Texnologiyalar.  
Olimning bu omillari «taraqqiyotning to‗rt g‗ildiragi» deb yuritiladi. 
E‘tibor  berib  qarasak,  inson  roli  eng  yuksak  qo‗yilgan.  Haqiqatan  ham 
inson  bo‗lmasa  boshqa  omillar  ishga  tushmaydi  (masalan,  Yaponiya, 
GFR ...).  
Hozirgi  davr  iqtisodiy  nazariyalarida  A.Lafferning  soliqlar  hajmi 
va  yalpi  milliy  mahsulot  o‗rtasidagi  bog‗lanish  tahlil  etilgan.  Laffer 
effekti  bo‗yicha  soliqlarni  oshiraverish  bilan  milliy  daromad  ma‘lum 
miqdorga  oshadi,  keyin  pasayadi.  Soliqlar  miqdorini  pasaytirish  qisqa 
davr  mobaynida  byudjetga  tushumlar  kamayishiga  olib  kelsa  ham, 


283 
istiqbolda  jamg‗armalar,  investitsiya  va  daromadlar  ko‗payishi  tufayli 
byudjet  tushumlari  oshadi.  Soliq  stavkasi  o‗zgarishlari  iqtisodiyotga 
ta‘sirini izihlash uchun Laffer egri chizig‗i chizilgan.  
Unga  ko‗ra  soliq  ortishi  bilan  davlat  byudjetiga  tushumlar 
ortavermaydi.  Aksincha,  shunday  ma‘lum  chegara  borki,  undan  ortiq 
soliq stavkasi byudjetga tushumlarni kamaytiradi, chunki yuqori soliqlar 
xo‗jalik  faoliyatiga  bo‗lgan  qiziqishni  (rag‗batni)  kamaytiradi  va  ishlab 
chiqarish hajmlarining pasayishiga olib keladi. Demak, ma‘lum hollarda 
soliq  stavkalarini  pasaytirish  faqat  ishlab  chiqarishning  o‗sishigagina 
emas,  shuningdek,  byudjetga  soliq  tushumlarining  o‗sishiga  ham  olib 
keladi.  
 

Download 3,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   178   179   180   181   182   183   184   185   ...   233




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish