Toshkent moliya instituti sh. Abdullaeva pul, kredit va

valyuta 
arbitrajini 
o’tkazishadi. Bu valyutani sotish yoki sotib olish bo’lib, keyinchalik 
teskari bitim qilib, valyuta kurslari farqi yordamida foyda olish maqsadida 
o’tkazishni ifodalaydi. Arbitraj ikki xil -joylashuvga ko’ra va vaqtli bo’ladi. 
Joylashuvga ko’ra arbitraj banklarning turli valyuta bozorlaridagi kurs farqi orqali 
foyda olishini bildiradi. U valyuta riski bilan bog’liq emas, chunki valyuta savdosi bir 
vaqtning o’zida amalga oshadi. Masalan, bank vakili Gongkokda valyutani sotib 
oladi (sotadi) va shu vaqtning o’zida u o’zining Nyu-Yorkdagi korrespondenti orqali 
shu valyutani sotadi (sotib oladi).
Vaqtli arbitraj vaqt o’tishi bilan valyuta kursi orasidagi farq orqali foyda 
olishdir. Valyuta arbitraji spot va forvard sharoitida amalga oshirilishi mumkin va bu 
turdagi operatsiyalarda valyuta risklari mavjud bo’ladi..
135

---

Bank valyuta operatsiyalarini bajarganda unga o’z valyuta resurslarining bir 
qismini sarflaydi. Bunda bankning xorijiy valyutalar bo’yicha majburiyat va talablari 
orasidagi nisbat o’zgaradi. Bankning xorijiy valyutalarni sotish va sotib olish 
jarayonida valyutalar bo’yicha talab va majburiyatlar nisbati holati banklarning 
valyutaviy holati deyiladi. Valyuta bo’yicha majburiyatlar va talablar teng bo’lgan 
holat yopik, teng bo’lmagani ochiq valyuta holati deyiladi.
Ochiq valyuta holatida 
- bank valyuta bo’yicha qarshi bitimni amalga 
oshirganda valyuta kursining o’zgarishi natijasida oldingi sotgan valyutasiga nisbatan 
kam valyuta olishi, ya’ni zarar ko’rishi mumkin. Shuning uchun bu holatda valyuta 
kursining o’zgarishi valyuta riskining vujudga kelishiga olib keladi.
Ochiq valyuta holati uzoq yoki qisqa bo’lishi mumkin.
O’isqa valyuta holati
da sotilgan valyuta bo’yicha majburiyatlar, sotib olingan 
valyuta bo’yicha talablardan oshadi., ya’ni xorijiy valyutani sotish uni sotib olishdan 
yuqori bo’ladi. 
Uzoq holatda 
esa aksincha xorijiy valyutani sotib olish uni sotishdan 
yuqori bo’ladi,ya’ni sotib olingan valyuta bo’yicha talablar uni sotish 
majburiyatlaridan ko’p bo’ladi. Bu holatlarni quyidagi misollar bilan yaqqolroq 
tushintirish mumkin.
Masalan, ertalab bankda yapon yeni va funt sterling bo’yicha yopiq valyuta 
holati bo’lsin. Bank ochilishi bilan mijoz bankka unga ienaga funt sterling sotish 
to’g’risida murojaat qilsin. Agar shu paytda 1funt sterling kursi = 172 iena bo’lsa, bu 
bank mijozga 172 valyuta kursi bo’yicha 1 million funt sterlingni sotsin. Bunda bank 
ochiq valyuta holatiga ega bo’ladi.
Angliya funt sterlingi bo’yicha qisqa holati = 1000000 funt sterling
Yaponiya ieni bo’yicha uzoq valyuta holat = 172000000 Yaponiya ieni.
Banklar har bir valyuta holati bo’yicha risklar darajasini belgilaydilar.
Rivojlangan mamlakatlar amaliyotida valyuta holatini doimiy ravishda nazorat 
qilish uchun ular bilan bog’liq jarayonlar EHM lariga kiritiladi va undagi 
ma’lumotlar bo’yicha valyuta risklarining oldini olish choralari ko’rib boriladi.
136 

---

Tayanch so’zlar
o’tkazma;
valyuta karidori;
bank cheki;
kross-kurs;
bank vekseli;
forvord;
hujjatli akkreditiv;
svop;
hujjatli inkasso;
fyuchers.