Toshkent moliya instituti rasulova d. V., Xotamov I., Asatullaev X. S. Biznesni tadqiq etish usullari

Tayanch tushunchalar

Bozor - tovarni xarid qiluvchi va sotuvchilarni har qanday kelishuvlar (shartnomalar) yordamida shu tovarni oldi-sotdi qilish bo’yicha munosabatda bo’lishidir.
Iste’mol bozori - bu tovarlarni va xizmatlarni o’zining shaxsiy ehtiyoji uchun sotib oladigan yakka shaxslar va oilalar majmuidan iborat bo’lib, ommaviy iste’molchilarga egaligi, raqobatning xilma-xilligi va markazlashmagan strukturaga ega ekanligi bilan xarakterlanadi.
Ishlab chiqarish - texnik maqsadlarda foydalaniladigan mahsulotlar bozori deganda boshqa tovarlar ishlab chiqarishda qo’llaniladigan tovarlar va xizmatlarni sotib oluvchi korxonalar va shaxslarning majmui tushuniladi.
Davlat tashkilotlari bozori deganda esa o’z faoliyatlarini yuritish uchun tovarlar va xizmatlarni sotib oluvchi yoki ijaraga oluvchi hamma bo’g’indagi davlat tashkilotlari tushuniladi.
Ehtiyoj – inson tomonidan biror bir narsani etishmovchiligini his etish tuyg’usidir.
Zarurat – insonning ijtimoiy – iqtisodiy kelib chiqishi, madaniy, milliy, estetik, geografik joydashuvi va boshqa omillarning ta’siri asosida shakllanuvchi xohishidir. Xohish cheksiz bo’lishi mumkin, lekin bu xohishni qondirish uchun pul mablag’lari zarur. Shuning uchun inson o’zi uchun eng muhim bo’lgan xohishini qondirishga intiladi.
Talab – iste’molchining konkret tovar yoki xizmat turiga bo’lgan ehtiyojini pul bilan ta’minlab qondirilishidir.
Xarid – bozordama’lum tovar yoki xizmatni sotibolishjarayonidir. Bu jarayonda ayirboshlash vabitim operatsiyalari amalga oshiriladi.
Bitim – ikki tomon o’rtasida ular uchun zarur bo’lgan tovar va xizmatni sotish va sotib olish operatsiyasidir.
Ayirboshlash – ikki tomono’rtasida ularuchun kerak bo’lgan narsani ikkinchitomonga boshqa bir narsani taklif etib savdo operatsiyasini o’tkazishga aytiladi. Masalan, bir tonna shakarga 10 tonna kartoshkani ayirboshlash.
Bozor konyunkturasi – bu aniq vaqt davomida bozorda yuzaga keladigan iqtisodiy vaziyat bo’lib, u talab va taklif orasidagi nisbatni, narxlar darajasini, tovar zahiralari va boshqa iqtisodiy ko’rsatkichlarni tavsiflaydi.