Toshkent moliya instituti rasulova d. V., Xotamov I., Asatullaev X. S. Biznesni tadqiq etish usullari

6-BOB. FIRMANING BIZNES FAOLIYATINI STRATEGIK REJALASHTIRISH
6.1. Firmaning biznes faoliyatini strategik rejalashtirish va uning xususiyatlari.
Strategiyani amalga oshirish jiddiy jarayon hisoblanadi, chunki aynan u muvaffaqiyatli bajarish holatida firmani quyilgan maqsadlarga erishishi uchun imkoniyat yaratadi. Ko’p xolatlarda firmalar o’zi tanlagan strategiyani amalga oshira olmaydilar. Bu noto’g’ri tahlil utkazilishi va xulosalar kilinishi, tashki muxitda kuzda tutilgan o’zgarishlar sodir bo’lishi natijasida vujudga keladi. Biroq strategiya bajarilmasligining asosiy sababi boshqaruvni firma potentsialini strategiyani realizatsiya qilishga etarli darajada jalb qila olmasligidadir.
Rejalashtirish boshqarishning barcha boshka funktsiyalarini tashkil etish, yulboshchilik (qiziqtirish) va nazoratni sezilarli darajada aniqlab beruvchi menejmentning muhim funktsiyasi hisoblanadi. Har qanday tashkilot o’z faoliyatini amalga oshirayotganda, u nimaga intilayotganini va u uchun xarakatntng qanday yo’llari eng muvofaqiyatli bo’lishi mumkinligini bilishi lozim. Shuning uchun maqsadlar va rejalar tushunchasi bir-biri bilan o’zaro chambarchas bog’liqdir. Sog’likni saqlashni isloh qilish sharoitida mulkchilik shaklidan qat’iy nazar davolash-profilaktika muassasalarida ishlovchi tibbiyot xodimlari bozor munosabatlarining tamoyillariga itoat etgan holda ish faoliyatini yurgizishni o’rganadilar. Bunda marketing va menejment bo’yicha olingan bilimlar yangi sharoitga tezrok moslashishga yordam beradi.
Reja tashkilotning kelajakdagi holatining murakkab ijtimoiy – iqtisodiy modelini tasvirlaydi. Vaziyatga mos keladigan yagona rejalash usuli mavjud emas.
Rejalash tipi va yo’nalishi firmaning tashkiliy ierarxiyada tutgan o’rniga bog’liq, ya’ni rejalashtirish tashkilotning darajasiga mos ravishda amalga oshiriladi.
Strategik rejalash – bu tashkilotning takibi asosida uzoq istiqbolga nazar solish uchun intilishdir, ya’ni hududiy doirada qanday o’zgarishlar bo’layotganini hamda raqobatchilar hulqini baholashdir. Bu darajada rejalashning bosh maqsadi – tashkilot bozor sharoitida o’zini qanday tutadi.
“STRATEGIYA” so’zi “strategos” grek so’zidan kelib chiqqan bo’lib, “generalning san’ati” ma’nosini anglatadi. U hozir ham o’z ma’nosida harbiy boshliq tarkibining harbiy operatsiyalarini rejalashtirish san’atini bildiradi.
Firma qo’yilgan maqsadlarga kaysi usul bilan samarali erishish mumkin va buning uchun nima qilish zarur degan savolga javob berish imkoni mavjud. Bitta maqsadga turli usullar bilan erishish mumkin bo’lganligi uchun strategiyani tanlash bosqichini ko’zlangan manzilga etib borishning yo’nalishi va harakat vositasini tanlashdek belgilash mumkin. Buning uchun iktisodiy nazariyada strategiyalar tizimi va strategik xarakatning mexanizmi (modellari) ro’yxati mavjud.
Strategiyalar tizimi strategik karorlarni kabul qilishning uch boskichini uz ichiga oladi:

1. 
   Umumiy yoki korporativ. Korporativ strategiya korxona umumiy rivojlanishining yo’nalishini ko’rsatadi. Bu bosqichda sub’ekt iktisodiy faoliyatining shakl va turlari majmuasi xaqida qaror qabul qilinadi. Bunda kushilish, sotib olish yoki biznesning biron turidan chiqish xakidagi savollar, masalalar xal qilinadi.
   
2. 
   Ishbilarmon yoki raqobat. Ishbilarmon strategiyalar (biznes rejalarda ifodalanadi) tanlangan (korporativ boskichda) tovar bozorida raqobat ustunliklariga erishish usulini ta’riflab beradi. Ushbu strategiya alohida tovar va xizmatlarni raqobat pozitsiyasini yaxshilashga yunaltiriladi. Bu erda yangi maxsulotlarni ishlab chiqarish bo’yicha istiqbollar va mavjud istiqbolsiz tovarlardan voz kechish masalalari ko’rib chiqiladi, ma’lum tovar bozori yoki bozor segmentidagi ishlab chiqarish, baho, reklama, sotish va shu kabi siyosatlar aniqlashtiriladi.
   
3. 
   Funktsional. Funktsional strategiyalar bulim va xizmatlar xarakatlarini korxonaning ishlab chiqarish bulinmalari darajasida aniqlashtiradi. Ishlab chiqarish, marketing, moliya va personal korporativ va ishbilarmon strategiyalarga erishishning usulini rejalashtiradilar. Misol uchun, ishlab chiqarish sohasidagi funktsional strategiya yaroksiz maxsulotni ishlab chiqarmaslik, xom ashyo yukotishlarini kamaytirish va boshkalardan iborat bo’lishi mumkin.