Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Ijtimoiy saytlarning nolegal pornografiyadan pul ishlash bo’yicha manba’ 

sifatida ishlatilishi 

  

Ijtimoiy 

saytlar 

ham 

firibgarlar  tomonidan  Internet  tarmog’ida 

pornomateriallarni  tarqatish  vositasida  pul  ishlash  uchun  ishlatiladilar.  Buning 

uchun ataylab o’ylab tuzilgan anketa (elektron sahifa) yaratiladi va u orqali voyaga 

yetmaganlar  xaqidagi  turli  xil  ochiq  manba’lardan  olingan  fotosessiyalar  va 

yolg’on  ma’lumotlar  tarqatiladi.  Shunday  qilib,  pornografiya  bo’yicha  pul 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

ishlamoqchi  bo’lgan  firibgar  internetda  oddiy  voyaga  yetmagan  inson  shaklida 

namoyon  bo’ladi  va  boshqa  yoshlarni  o’z  maqsadlarini  amalga  oshirish  uchun 

laqillata boshlaydi.  Elektron  muloqot  amalga oshirilayotib,  yoshlarni  o’zlari  yoki 

tanishlari  haqidagi  pornorasmlarni  jo’natish  uchun  shart-sharoitlar  yaratiladi. 

Keyinchalik  ushbu  video  yoki  fotomateriallar  pul  ishlash  maqsadida  turli  tematik 

forumlarda  namoyish  qilinadi,  fayl  almashinuv  tizimlariga,  foto  va  video 

portallarga  tarqatiladi.  Bir  qancha  xolatlarda  firibgarlarga  voyaga  yetmagan 

yoshlarning  anketaviy  ma’lumotlari  ma’lum  bo’lib  qoladi  va  ular  bundan 

foydalanib,  bolalarning  ota-onalarini  shantaj  qilib,  pul  undirishga  urinadilar  yoki 

bu  ma’lumotlarni  forumlarga  joylashtirib  (trolling),  kimlarningdir  chirkin 

maqsadlarini  amalga  oshiradilar.  Shuning  uchun  ham  ijtimoiy  saytlarda  muloqot 

qilayotib, quyidagilarni unutmang:ijtimoiy tarmoqda siz bilan muloqot qilayotgan 

inson  kimlardir  tomonidan  o’ylab  chiqilgan  elektron  personaj  bo’lishi  mumkin. 

Uni  aniq  ko’rmasdan  va  shaxsini  bilmasdan  turib,  u  bilan  qandaydir  ishlar  olib 

borish,  unga  shaxsiy  ma’lumotlarni  berish,  unga  pul  utkazish,  u  bilan  kelishish 

yoki  u  tayinlagan  joyga  borish  aslo  mumkin  emas.  Internet  tarmogi  orqali  siz 

tomoningizdan 

jo’natilayotgan 

barcha 

ma’lumotlarni, 

shu 

jumladan,rasmlarinigizmi,  parol  yoki  loginingizmi,  pasport  ma’lumotlaringizmi 

yoki  manzilingizmi  istalgan  paytda  sizga  qarshi  ishlatilishlari  mumkin.  Xurmatli 

ota-onalar,  o’z  farzandlaringizni  xam  internetda  xavfsiz  ishlash  qoidalari  bilan 

yaxshilab tanishtiring va ularga bu tartiblarni batafsil tushuntiring.  

 

Internetdagi  xavfli  dasturlar  kompyuter  egasidan  so’ramasdan,  o’z-o’zidan 

nusxalanib 

ketuvchi 

maxsus 

xavfli 

dasturlardir. 

Bunday 

dasturlar 

kompyuteringizda  turli  xildagi  noxush  xolatlarni  keltirib  chiqarishlari,  dasturlarni 

ishdan chiqarishlari, ma’lumotlarni o’chirib tashlashi, sizning kompyuteringizdagi 

ma’lumotlarni  o’girlashi,  operatsion  tizim  ishini  buzishi  yoki  sekinlashtirishi, 

tashqi  qurilmalarning  ishini  to’xtatib  qo’yishi  mumkin.  Bunday  dasturlarni  xalq 

tilida  «viruslar»  deb  nomlangan  va  ularning  quyidagi  asosiy  turlari  mavjud: 

mahsus dasturiy viruslar, tarmoq viruslari, chuvalchang viruslar va troyan viruslari. 

Kompyuter  viruslari  o’z-o’zidan  ko’payadigan  va  nusxalarini  boshqa  dasturlar 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

ishga  tushirib,  noma’qul  xolatlar  keltirib  chiqaradigan  maxsus  dasturlardir.  Ular 

ko’pincha  *.exe,  *.com  kengaytirgichli  bajariluvchi  fayllardir.  Ular  *.doc,  *.xls 

ko’rinishidagi  makroprotseduralarga  ega  bo’lib,  zararlanish  oqibatida  kompyuter 

ishini izdan chiqaradigan xolatga kelib qoladilar. Tarmoq chuvalchanglari esa zarar 

keltiradigan dasturlar turiga mansub bo’lib, ular boshqa fallarning bir qismi emas, 

balki  aloxida  mustaqil  fayllar  ko’rinishida  bo’ladilar.  Bunday  dasturlar  lokal  va 

global  tarmoqlar  yoki  elektron  pochta  orqali  tezlik  bilan  tarqalib,  ko’payib 

ketadilar.  Chuvalchang  virusi  sizning  ruxsatingizsiz  sizning  pochtangizdagi 

elektron adres kitobingizdagi barcha manzillarga qandaydir ma’lumotlar jo’natishi 

yoki  xavfli  amallarni  xosil  qilishi  mumkin.  Troyan  dasturlari  ko’paymaydilar, 

o’zlari  biror  bir  ma’lumot    jo’nata  olmaydilar  va  kompyuteringizdagi 

ma’lumotlarni  o’chira  olmaydilar.  Ammo  ular  turli  xil  xavfli  amallarni  bajarib, 

sizga  katta  talofat  yetkazishlari  mumkin.  Troyan  dasturining  asosiy  maqsadi 

kimlargadir  sizning  kompyuteringizga  kirish  va  uni  o’z  maqsadlarini  amalga 

oshirish  uchun  boshqara  olish  imkoniyatini  yaratishdir.  Bu  ish  sizga 

bilintirilmasdan,  asta-sekinlik  bilan  amalga  oshiriladi.  Troyan  dasturi  faoliyati 

natijasida sizning shaxsiy ma’lumotlaringiz, biznes goya va ma’lumotlaringiz yoki 

qandaydir  yozishmangiz  internetda  raqobatchilarga  yoki  barcha  xalq  ommasiga 

oshkor  bo’lib  qolishi  mumkin.  Yoki  turli  xil  elektron  to’lov  tizimlaridagi 

pullaringiz qaergadir g’oyib bo’lib qolishi mumkin.