Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari


-BOB. ELEKTRON TIJORATDA MA’LUMOTLAR HAVFSIZLIGINI



Download 5,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet153/529
Sana26.09.2021
Hajmi5,65 Mb.
#185777
1   ...   149   150   151   152   153   154   155   156   ...   529
Bog'liq
Raqamli iqtisodiyot-Darslik-18.02.2020

5-BOB. ELEKTRON TIJORATDA MA’LUMOTLAR HAVFSIZLIGINI 

TA’MINLASH 

5.1.  Elektron tijorat havfsizligini ta’minlashda kriptografiya 

Grek  tilidan  tarjima  qilganda,  kriptografiya  so’zi  “mahfiy  yozuv”  ma’nosini 

anglatadi.  Kriptografiyaning  klassik  masalasi  qandaydir  boshlang’ich  matnni 

(ochiq matnni) qandaydir qoidalar yordamida shifrlangan ko’rinishga o’tkazishdir. 

Bunda qandaydir belgilarning tasodifiyga o’xshagan ketma-ketligi shifromatn yoki 

kriptogramma  deb  ataladi.Ochiq  matnni  oddiy  inson  tomonidan  tushunarsiz 

xolatga  o’tkazish  jarayoni  fan  tili  bilan  shifrlash  yoki  deshifrlash  atamalari  bilan 

ham  nomlangan.  Shifrlash  deganda  barcha  tomonidan  tushuniladigan  va  ochiq 

ma’lumotlarni  shifrlangan  ma’lumotlarga  (shifrlangan  matnga)  o’zgartirishga 

aytilsa,  deshifrlash  deganda  shifrlangan  ma’lumotlarni  ochiq  ma’lumotlarga 

o’zgartiruvchi  teskari  jarayonga  aytiladi.  Shifrlash  usuli  (shifr)  deb,  shifrlash 

algoritmiga  binoan  ochiq  informatsiyani  berkitilgan  (tushunarsiz)  informatsiyaga 

o’zgartiruvchi amallar majmuasiga aytiladi. Ko’pchilik shifrlash tizimlari vaqtning 

beshavqat  sinovlariga  dosh  bera  olmadi,  boshqalaridan  esa  xozirgi  davrgacha 

foydalaniladi. Hisoblash mashinalari, komp’yuter tarmoqlari va internetning paydo 

bo’lishi  ma’lumotlarni  shifrlash-deshifrlashning  ko’pgina  yangi  usullarining 




Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

yaratilishiga  turtki  bo’ldi.  Shifrga  xujum  (yoki  kriptoanaliz)  kalitni  bilmasdan 



turib,  shifrlash  algoritmini  aniqlashga  va  berk  bo’lgan  imformatsiyani  beruxsat 

o’qishga (rasshifrovka qilishga) bo’lgan urinishdir.  



Shifrlashning zamonaviy usullari quyidagi talablarga javob berishi lozim:  

  Shifrning kriptoanalizga (deshifrovkaga) bo’lgan turg’unligi  (chidamliligi –



kriptoturg’unlik)shunday  bo’lishi  lozimki,  uning  fosh  etilishi  faqatgina 

kalitlarning  to’liq  saralash  masalasini  yechish  orqaligina  amalga  oshirilishi 

mumkin bo’lsin; 

 



Kriptoturg’unlik  shifrlash  algoritmining  mahfiyligi  orqali  emas,  balki 

kalitning mahfiyligi orqali ta’minlanadi; 

  Shifromatn  hajmi  bo’yicha  dastlabki  informatsiyadan  ortiq  bo’lmasligi 



lozim; 

 



Shifrlashdagi  xatoliklar  informatsiyaning  buzilishiga  va  yo’qolishiga  olib 

kelmasligi kerak; 

 

Shifrlash vaqti juda ham katta bo’lmasligi zarur; 



Shifrlashning  keng  miqyosda  ishlatiluvchi  algoritmini  amalda  mahfiy  saqlash 

mumkin  emas.  Shu  sababli,  algoritmning  kriptoanalitik  foydalanishi  mumkin 

bo’lgan  zaif  tomonlari  bo’lmasligi  lozim.  Agar  bu  shart  bajarilsa,  shifrning 

kriptoturg’unligi kalit uzunligi orqali aniqlanadi, chunki shifrlangan informatsiyani 

fosh  etishning  yagona  yo’li  –  kalit  kombinatsiyalarini  saqlovchi  algoritmni 

rasshifrovka  qilishdir.  Shunday  qilib,  kriptoanaliz  uchun  sarf  qilinadigan  vaqt  va 

vositalar kalit uzunligiga hamda shifrlash algoritmining murakkabligiga bog’liqdir. 

Shifrlash  usullari  turli  alomatlari  bo’yicha  quyidagi  chizmada  keltirilgandek 

tasniflanishi mumkin: 


Download 5,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   149   150   151   152   153   154   155   156   ...   529




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish