|
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
avtomatlashtirilan servislar yaratish– bular ham qo‘shilgan qiymat olishga
asoslanadigan iqtisodiyotdan hamkorlik va ne’matlar ayirboshlashga asoslangan
iqtisodiyotga o’tishdir (shu jumladan «shering-economy»ham). Shu sababli,
raqobat - o‘zaro manfa’atli kooperatsiya va o‘zaro aloqalarga o‘rin bo‘shatib
beradi vako‘proq vertikal aloqalarga emas, balki o‘zaro teng munosabatlarga, bir-
birini to‘ldirib turadigan hizmatlar taqdim etishga asoslanadi. Bu yerdan hizmatlar
elektron savdosi va hajmining ortishi hamda servislar sonining o‘sishi kelib
chiqadi.Jahon banki mutaxassislarining aniqlashicha, yuqori tezlikdagi internetda
foydalanuvchilar sonining 10% o‘sishi YIM yillik o‘sishini 0,4% dan 1,4%gacha
oshirishi mumkin. Davlatlarning YIM dagi ulushi elektron iqtisodiyot vositasida
yiliga qariyib 20% o‘sishi bunday iqtisodiyotning ahamiyatining tan olinishi
hisoblanadi, rivojlangan mamlakatlarda bu ko‘rsatkich o‘rtacha yetti foizni tashkil
qiladi. Bashoratlarga ko‘ra,o‘sish sur’ati saqlanib qolgan holda 10-15 yildan keyin
bunday iqtisodiyotning jahon YIMdagi ulushi 30-40%ga yetishi mumkin ekan.
Zamonaviy axborot platformalarini birlashtirish asosida o‘zaro aloqalarni tashkil
qilishning yangi ijtimoiy modellari iqtisodiy texnologiyalarning NET misolida
mujassam etilishiga olib keladi. NET ning asosiy tamoyillari esa quyidagilardan
iborat deb ta’kidlay olamiz:
tamomila yangi biznes-modellarning paydo bo’lishi;
turli axborot texnologiyalarini va ulardan iqtisodiyotning real sektorida
tashkiliy-texnologik
jaryonlarda
foydalanishni
optimal
ravishda
birlashtirish;
transaksiya harajatlari va ishlab chiqishda qo‘llanadigan asosiy moddiy
resurslarning hajmini minimallashtirish.
Raqamli iqtisodiyot zamonaviy axborot texnologiyalari asosida va real iqtisodiy
sharoitlarga muvofiq ravishada rivojlanadi.Agar ilgari ishlab chiqarish, savdo va
moliya texnologiyalari izchillik bilan rivojlangan bo‘lsa, hozirgi paytga
kelib,asosan gorizontal o‘zaro aloqalarga (o‘zini-o‘zi tashkil qilish va singulyarlik),
innovatsion tadbirkorlikka (o‘zini-o‘zi rivojlantirish), axborot injiniringiga (o‘zini-
o‘zi
takomillashtirish)
vaiqtisodiy
jarayonlarni
avtoformalizatsiyalashga
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
(avtostrukturalash) asoslanadigan zamonaviy axborotlashgan iqtisodiyotning asosi
bo‘lgan NET paydo bo‘lgan. NETning moddiy asosini data-markazlar hamda
axborotni
tizimlashtirish
vatahliliy
qayta
ishlash
uchun
mo’ljallangan
zamonaviyIT-platformalari tashkil qiladi. Biznes-tahlil va boshqaruv konsaltingi
bo‘yicha hizmatlar «provaydingi» rivojlanishi ham raqamli iqtisodiyotda dolzarb
ahamiyatga ega. Bund yangi tashkilotlar – axborot-konsalting hizmatlari va davlat
rivojlanish agentliklari ishbilarmonlik muhitini takomillashtirishning tashkiliy
asosi hisoblanadi.IHTT tomonidan 2016 yil bu tashkilotga a’zo bo‘lgan 32
mamlakat va yana 6 ta hamkor mamlakatda o‘tkazilgan so‘rov ma’lumotlariga
ko‘ra, ularning ba’zilaridagina raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish strategiyasi,
rejasi yoki dasturi mavjud. 2017 yilning sentyabridan boshlab, Avstraliya
hukumati raqamli iqtisodiyot Strategiyasini ishlab chiqishni boshlangani haqida
e’lon qildi. AQSHda 2015 yil raqamli iqtisodiyot rejasini shakllantirish haqida
ma’lum qilindi (digital economy agenda), 2016 yil esaxususiy biznes tomonidan
amalga oshiriladigan internetni rivojlantirish, axborot havfsizligi, innovatsiyalarni
ilgari surish va boshqa funksiyalarni bajaradigan Savdo vazirligi qoshida raqamli
iqtisodiyot bo‘yicha maslaxatchilar Kengashi tashkil qilindi. IHTT mamlakatlari
tomonidan raqamli iqtisodiyot rivojlanishi darajasini chamalash uchun quyidagi
yo‘nalishlarni tavsiflaydigan indikatorlar tizimi ishlab chiqilgan:
iqtisodiyotningyuqoritexnologiyalisektorinirivojlantirish,
uning
qaytaishlashsanoatimahsulotivahizmatlardagisalmog‘i;
ilmiyishlanmalarga,
dasturiyta’minotishlabchiqishgainvestitsiyalar,
ta’limvaqo‘shimchaqaytatayyorlashharajatlari;
axborot-kommunikatsiyauskunalariishlabchiqarish,
fanvayuqoritexnologiyalarsohasidaisho‘rinlariyaratish,
korporatsiyalar,
venchurlifirmalar,
universitetlarvailmiy-
tadqiqottashkilotlario‘rtasidakooperatsiyako‘rsatkichlari;
xalqarobilimlaroqimlari,
fanvainnovatsiyalarsohasidaxalqarohamkorlik;
olimlar, muhandislar, talabalarharakatchanligi;
internetning tarqalish dinamikasi;
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
xalqaro savdoda yuqori texnologiyali mahsulotlar ulushi.
Iqtisodiyot va jamiyat taraqqiyotiga o‘sib borayotgan ma’lumotlar oqimlari
ta’sirining universalligiular haqida zamonaviy jamiyatning iqtisodiy o‘sishi
yetakchi resursi sifatida gapirishga imkon beradi.Raqamli iqtisodiyotni tahlil
qilishning turli tadqiqotchilar tomonidan u yoki bu darajada ko‘rib chiqiladigan
to‘rtta mezonini ajratib ko‘rsatishimiz mumkin:
o
bandlik sohasi bilan bog‘liq mezon;
o makonga oid mezon;
o texnologik mezon;
o iqtisodiy mezon.
Bunda, garchi tadqiqotchilar ko‘pincha birinchi o‘ringa ularning
tasavvurlariga mos keladigan u yoki bu ta’rifni olib chiqishsada, ular orasida bir-
birini to‘ldirib turabigan mezonlar ham bo‘lishi mumkin. Biroq, aksariyat
ta’riflarning asosida ma’lumotlarni qayta ishlash sohasidagi miqdoriy o‘zgarishlar
sifat jihatidan yangi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar yuzaga kelishiga bo’lgan
ishonch yotadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
