Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Google,  FaceBook, 

Amazon,  Intel

kabi  yuqori  texnologiyali  transmilliy  korporatsiyalarga  tayanishi 

mumkinligi uchun; 

AQSHdauning  salohiyatidan  firmaning  o‘zi  uchunhamda  mamlakatga  naf 

keltirish  uchun  raqamli  iqtisodiyotni  maqsadga  muvofiq  ravishda    rivojlantirish 

mumkin va buning uchun xususiy kompaniyalar zaruriy miqdori bo‘lishi lozim. 

Biroq  ushbustrategiyada  yaqqol  kamchiliklar  ham  bor  bo‘lib,  ularning 

asosiylaridan  biri,yetuk  raqamli  iqtisodiyot  shakllantirish  jarayonining  ancha 

uzunligi hisoblanadi.Boshqa norasmiy yetakchi – Xitoy esa ko‘p jihatdan qarama-

qarshi strategiyani, raqamli iqtisodiyotni reja asosida rivojlantirishyo’linitanlagan. 

Bu fenomenni yaqindan ko‘rib chiqilganida ma’lum bo‘lishicha, Xitoy e’lon qilgan 

strategiya ikkita parallel va bir-biri bilan bog‘liq bo‘lmagan yo‘nalishlardan iborat: 

1. Sanoat internetini joriy qilish hisobiga ishlab chiqarishni raqamlashtirish; 

2.Sotuv  bozorini  yanada  kengaytirish  uchunInternet  imkoniyatlaridan 

foydalanish. 

Tanlab olinganstrategiyaquyidagi to’rt asosiy tarkibiy qismni ko‘zda tutadi: 

Logistika va ishlab chiqarishi total raqamlashtirish; 

Raqamli iqtisodiyot uchun normativ-huquqiy baza ishlab chiqish; 

Boshqaruv tizimlarini raqamlashtirish, raqamliplatformalar yaratish; 

Raqamli platformalar va ekotizimlarni umumiy makonga  optimal ravishda 

integratsiyaqilish. 

Raqamli  iqtisodiyotni  rivojlantirish  boshqa  mamlakatlar  kabi,  O‘zbekiston 

uchun  ham  uning  dunyo  miqyosidagi  raqobatbardoshligini  belgilab  beradigan 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

strategik  ahamiyatga  molik  masalalardan  biri  hisoblanadi.Shuni  hamtan  olish 

kerakki,  O‘zbekistonga  bugungi  kunda  maqbul  keladigan  tadbir  qisqa  davrda  – 

birinchi 

navbatda, 

texnologik 

ortda 

qolishdan 

qutulishdir. 

Hosirda 

esamamlakatimizda zarur miqdordagi iqtisodiyot sub’ektlari yo‘qligi tufayli  yetuk 

va to’laqonli raqamli iqtisodiyotni o‘z-o‘zidan shakllantirish uchun shart-sharoitlar 

yo‘q.  Bu  esa  davlatimizga  raqamli  iqtisodiyotning  rivojlanishini  uchun  shart-

sharoitlar yaratish, uni eng kerakli sohalarga yo’naltirish va bu jarayonni imkoniyat 

darajasida rag‘batlantirish zarurligi demakdir. 

Milliy  iqtisodiyotning  yana  bir  muhim  ajralib  turadigan  jihati  shundaki, 

YIMning  asosiy  qismi  davlatkorporatsiyalari  (

yoki  davlat  ishtiroki  ulushi  katta 

bo‘lgan  kompaniyalar

)  tomonidan  yaratiladi.  Ishlab  chiqarishning  ko‘plab 

tarmoqlarida  davlat  ishtirokidagi  o‘yinchilarbozorning  80%gacha  bo‘lgan  qismini 

tashkil  qilishi  mumkin.  Bunday  sharoitlardaprofilli  vazirliklar  yoki  davlat 

korporatsiyalari  rahbarligi  ostida  industrial  raqamli  platformalar  yaratish  eng 

oqilona qadam bo’lib hisoblanadi. Bunday platformalar raqamli iqtisodiyotning tez 

rivojlanishi  va  unga  mos  keluvchi  texnologiyalarning  keng  tarqalishi  uchun  zarur 

infratuzilma  bazisini  yaratadi.Raqamli  iqtisodiyotplatformalarituzishdaasosiy 

e’tiborni quyidagi yo‘nalishlarga qaratish zarur: transport, telekommunikatsiyalar, 

energetika,  ma’lumotlarni  qayta  ishlash,  sog’likni  saqlash,  dori-darmonlar 

logistikasi,  turizm,  tashqi  iqtisodiy  faoliyat,  ko’chmas  mulk  va  ishlab  chiqarish. 

Aynan  shu  sohalarning  rivojlanishi  infratuzilma  va  texnologik  bazis  yaratishga 

imkon beradi, ularni boshqa sohalarga ko‘chirgan holda O‘zbekiston yetuk raqamli 

iqtisodiyotni  maksimal  darajada  tez  rivojlantirishi  mumkin.Bunday  yondashuv 

bugungi kunda respublikamiz uchun eng maqsadga muoviq bo‘lib ko‘rinadi, lekin 

u  ham  kamchiliklardan  xoli  emas,  albatta.  Mos  keluvchi  strategiya  unga 

asoslanishi  lozim  bo‘lgan  raqamli  iqtisodiyotkonsepsiyasini  shakllantiish  uchun 

taxmin  qilingan  yo‘l  risklarini  ham,  raqamli  iqtisodiyot  risklarini  ham  hisobga 

olish lozim. 

Ushbu  bobga  yakun  tariqasida  shuni  alohida  aytib  o‘tishni  istardikki, 

rivojlangan  mamlakatlar  raqamli  iqtisodiyotining  ko‘plab  dasturlari  (

AQSH, 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

Avstriya,  Avstraliya,  Buyuk  Britaniya,  Koreyava  boshqalar

)  asosiy  e’tiborni 

“raqamli  tibbiyot”  va  “aqlli  shahar”  ijtimoiy  yo‘nalishlariga  qaratgan.  Bunday 

loyihalarni  rivojlantirish  yo’nalishi  jiddiy  iqtisodiy  samaraga  ega  emas, ammo  bu 

holatbir qator dalillar bilan asoslanishi mumkin: 

birinchidan,  har  qanday  keng  ko‘lamli  rivojlanish  dasturi  g‘arb  turidagi 

ochiq  jamiyatdajamiyat  tomondan  ma’qullanishi  va  qo‘llab-quvvatlanishi  lozim. 

Shu sababli,  raqamli  iqtisodiyotning  rivojlanishi  bunday  ijtimoiy  loyihalar  belgisi 

ostida boradi; 

ikkinchidan,  yirik  sanoatlarda  raqamlitexnologiyalar  joriy  qilishertami-

kechmi,  o‘z-o‘zidan  iqtisodiy  maqsadga  muvofiqlik  tufayli  ro‘y  beradi.  Ijtimoiy 

loyihalar  esa  davlat  tomonidan  qo‘llab-quvvatlashga  ehtiyoj  sezadi  (

ya’ni, 

maqsadga muvodiq narsalar aqlga muvofiq, aqlga muvofiq narsalar esa maqsadga 

muvofiqdir

); 

uchinchidan,  ko‘pchilik  rivojlangan  mamlakatlarraqamli  iqtisodiyotni 

ma’lum  bir  ko‘rinishda  amalga  oshirishga  imkon  beradigan  sezilarli  texnologik 

asoslarga  ega  bo‘ladi.  Keng  ko‘lamli  ijtimoiy  loyihalarni  amalga  oshirish 

natijasidako‘p sonli mutaxassis bo‘lmagan foydalanuvchilardan teskari aloqaga ega 

bo‘linadi, bu esa foydalanuvchi nuqtai-nazaridan texnologiyalarni takomillashtirish 

va ularni aholining keng qatlamlari uchun ochiq qilishga imkon beradi; 

to‘rtinchidan,  raqamlitexnologiyalarni  sanoatda  joriy  qilish  (

masalan, 

ishlab  chiqarishda  buyumlar  interneti, 

3D

-printerlarni  ishlab  chiqarishga  keng 

miqyosda  joriy  qilish  kabilar

)  ancha  tor  doiradagi  vazifalarni  hal  qilishi  ko‘zda 

tutilgan. “

Raqamli tibbiyot

” va “

aqlli shahar

” ijtimoiy loyihalarini amalga oshirish 

esa  ko‘proq  murakkablik  va  xilma-xillikni  talab  qiladi  hamda  bunday  loyihalar 

keng  halq  ommasi  tomonidan  taqdirlanadi.  Barcha  zamonaviytexnologiyalar 

uchun,  ayniqsa,  boshqaruv  tizimi  nuqtai-nazaridan  shundayko’rinishdagi 

«

ijtimoiystress-test

»  zarurdir.Yuqorida  aytib  o‘tilganfikrlar  va  g’oyalar  tufayli, 

ushbu  ijtimoiy  yo‘nalishlarning  ijtimoiy  muhit  uchun  muhimligi  bizningcha, 

o’quvchiga  ancha  tushunarli  bo’lgandir.  Lekin  ularning  raqamli  iqtisodiyot 

respublika  dasturida  qanday  o‘ringa  ega  bo‘lishi  lozimligi  noaniq  bo‘lib 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

qolaveradi.  Ilk  pallada,  resurslar  cheklanganligi  sababli,  sa’yi-harakatlarni  qaysi 

yo‘nalishga  qaratish  zarurligi  haqida  qaror  qabul  qilish  zarur  bo‘lishi  ehtimoli 

katta,  ya’ni,  oldimizda  ikki  yo’l  turibdi:  ularning  biri  texnologiyalarni  ijtimoiy 

moslashtirish  bilan  shug‘ullanish,  ikkinchisi  esa  mahalliy  texnologik  asoslarni 

ko‘paytirish yo’li. 

Halqaro  rivojlanish  hamjamiyatiningbashoratlarigako‘ra,  yaqin  yillarda, 

hozirgikundaaksariyattarmoqlardayetakchimamlakatlaryigirmataligidano‘rinolgank

ompaniyalarninguchdanbirqismiuning 

e-platformalaridanyangiservislarvabiznes-

modellaryaratishuchunfoydalanadiganqaytaqurilgan 

«

eski

» 

kompaniyalarvayangida’vogarlartomonidanjiddiyraqobathisqiladi.Taxminqilinishic

ha, 

bir 

necha 

o’n 

yillar 

ichidajahoniqtisodiyotio‘sishiningindustrialbosqichiyakuntopadivauningkelgusiriv

oji 

«