Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Yandeks-dengi, 

Veb-mani 

(WebMoney)

 

va 

Kivi-hamyonni 

(Qiwi)

keltirishimiz 

mumkin.Ko‘pchilik 

virtualvalyutalar, 

kriptovalyutalar 

vablokcheynatamalarini  adashtirib  yuboradiva  ularnisinonim  sifatida  qo‘llaydi, 

lekin 

bu 

faqat 

birinchi 

–bitkoin  uchun  to‘g‘ridir.  Gap  shundaki, 

blokcheyntexnologiyasimaxsus  Bitkoin  uchun  ishlab  chiqilganva  ma’lum  vaqt 

davomidaboshqa  hech  qaerda  qo‘llanilmagan,  hozir  esa  holatbunday 

emas.Blokcheyntexnologiyasi asosida bitkoin kriptovalyutasi ixtiro qilingan va uni 

emissiya  qilish  boshlangan.  Blokcheyndan  pul  nominali  nuqtai-nazaridan  emas, 

balki  davlat  reestrlari  yuritish  sohasida  foydalanish  umuman  boshqa  gap.  Davlat 

sektorida blokli zanjirlar bilan amalga oshiriladigan tajribalar butun dunyo bo‘ylab 

tarqalib  bormoqda.  AQSHda  sog‘liqni  saqlash  tizimi  va  boshqa  bir  qator 

tarmoqlarda,  Shvetsiyada  mulk  huquqini  ro‘yxatdan  o‘tkazishda,  Buyuk 

Britaniyada pensiya ta’minoti sohasida ham aynan shu yo‘lni, ya’ni blokcheyndan 

foydalanishni  tanlagan.Bunday  loyihalarda  davlatning  risklari  kriptovalyutalar 

yaratish  bilan  taqqoslaganda,  ancha  pastroq  darajada  bo‘ladi.  Shu  bilan  birga, 

ulardan  olinadigan  ijtimoiy  samara,  raqamli  va  oddiy  iqtisodiyotga  qo‘shiladigan 

hissa  yuqori  bo‘ladi.  Masalan,  hisob-kitoblarga  ko‘ra,  faqat  AQSHning  o‘zida 

mulk huqiqini ro‘yxatdan o‘tkazish sohasida blokcheyn joriy qilish yiliga 2-4 mlrd 

dollar tejashga imkon bergan bo‘lardi. Bunda tejamkorlik operatsiyalar tezlashuvi 

bilan, 

demak, 

tijorat 

sektorinnig 

rivojlanishi 

bilan 

birga 

kuzatiladi.Blokcheyntexnologiyasitobora 

ko‘proq 

quyidagi 

sohalarda 

qo‘llanilmoqda:  mualliflik  huquqi,  saylovchilar  ovozini  hisoblash,  tashabbus 

kraudfandingi,  ijtimoiy  obru-e’tibor,  sug‘urta,  reklama,  stavkalar  va  boshqa  bir 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

qancha  sohalar  bunga  misol  bo’lishi  mumkin.Foydalaniladigan  texnologiyalar 

vaalgoritmlar mohiyatiga kirishib o‘tirmasdan, quyida blokcheyntexnologiyasining 

boshqalaridan ajralib turadigan asosiy xusuyatlarini sanab o‘tamiz: 

ma’lumotlar  ko‘p  marta  takrorlangan  bo‘lib,  barcha  qatnashchilar 

tomonidan  yaratilgan  va  qo‘llab-quvvatlanadigan  taqsimlangan  tarmoqda 

saqlanadi, bu esa uni buzishni yoki o’zgartirishni amalga oshirishni imkonsiz qilib 

qo‘yadi; 

har bir qayd qilingan axborot o‘z tarixiga ega bo‘lib, bu axborotning kelib 

chiqishi va uning haqiqiyligini tekshirishga imkon beradi; 

ma’lumotlar  to‘plamini  tuzish  xususiyatlari  uni  xakerlar  hujumlariga  yoki 

g‘ayriqonuniy harakatlarga nisbatan chidamli qilib qo‘yadi. 

Blokcheyntexnologiyasining  sanab  o‘tilgan  xususiyatlarikriptovalyutalarning 

asosiy xususiyati–ishonchlilikni ta’minlab beradi, ya’ni: 

1. qalbakilashtirish imkonsizligi; 

2. o‘g‘irlash imkonsizligi. 

3. umumiy emissiya markazi yo‘qligi; 

4. ochiq dasturiykod mavjudligi; 

5. tashqi tartibga solish yo‘qligi (dasturiy kodga kiritilganidan tashqari); 

6. transchegaraviylik mavjudligi. 

Ishonchlilikdan  tashqari,  kriptovalyutalar  foydalanuvchilarni  foydalanish 

qulayligi  va  tranzaksiya  harajatlari  minimalligi  bilan  ham  o’ziga  jalb  qiladi. 

Bitkoin  (

yoki  boshqa  har  qanday  kriptovalyuta

)  qiymati  maxsus  birjalarda 

(

kriptobirjayoki  virtual  valyutalar  birjasida

)bozor  talab  va  taklifi  asosida 

belgilanadi.  Boshqacha  qilib  aytganda,  ko‘plab  virtual  valyutalar  moddiy 

ta’minotga ega emas, balki ijtimoiy shartnoma shakli hisoblanadi.Ta’kidlash joizki, 

valyutalar,  obligatsiyalar,  aktsiyalar,  veksellar  va  boshqa  shu  kabimoliyaviy 

vositalarning  mutlaq  ko‘pchiligi  ham  ijtimoiy  shartnoma  shakli  hisoblanadi  va 

to‘liq  moddiy  ta’mniotga  ega  bo‘lmaydi.  Biroq,  agar  klassik  valyuta  qiymati 

asosan  uni  emissiya  qiladigan  mamlakatning  moliyaviy-iqtisodiy  va  siyosiy 

tarkibiy qismlariga bog‘liq bo‘lsa, kriptovalyutalar qiymati faqat foydalanuvchilar 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

kutadgan natijalar bilan belgilanadi.