Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

SAP

va

IBM

  kabi  kompaniyalarda  kompyuter  tizimlari  yaratuvchilar  xulq-

atvori  va  texnologiyalar  o‘rtasida  muvozanat  topishning  o‘xshash  muammolariga 

e’tiborni qaratadilar, biroq ular o‘z korporativ mijozlarining markazlashtirilgan va 

nazorat  qilinadigan  muhitlarida  ishlaydilar.  Bunga  qarama-qarshi  ravishda, 

kriptovalyutaishlab  chiquvchilar  foydalanadigan  laboratoriya  butun  dunyoni 

ifodalaydi  va  uning  ravnaqi  faoliyat  ko‘rsatiladigan  butun  insoniyatni  qamrab 

oladi. Alohida shaxslar tanlovini korporatsiyanng umumiy maqsadlari bilan barcha 

boshqaruv  darajalarida  majburiy  bo‘lgan  yo‘l-yo‘riqlar  to‘plami  yoki  korporativ 

qoidalarning  birontasi  bog‘lamaydi.  Odamlar  optimal  xulq-atvorining  dastur 

dizayni  ularning  fikrlash  tarziga  qanchalik  ta’sir  etishi  va  unga  qanchalik 

muvaffaqiyatli  stimullar  tizimi  kiritilganiga  bog‘liq  bo‘ladi.  Shuni  yoddan 

chiqarmaslik  kerakki,  bitkoin  va  boshqa  kriptovalyutalar  bilan  bog‘liq 

muammolarni  hal  qilish  ustida  jahon  miqyosida  misli  ko‘rilmagan  quvvatga  ega 

bo‘lgan  jamoaviy  intellekt  mehnat  qilmoqda.  Kriptoolam  ochiq  kodga  va 

markazlashmagan  modelga  ega  bo‘lib,  bu  texnologiyalar  byurokratik  tashkilotlar 

va  beso‘naqay  ulkan  korporatsiyalar  duch  keladigan  cheklovlarga  uchramaydi. 

Kriptovalyutalar  sohasida  nafaqat  ularninghavfsizligini  ta’minlash  bilan,  balki 

ularni  jamiyat  uchun  foydaliroq  qilish  yo‘llarini  izlab  topish  bilan  ham  bog‘liq 

bo‘lgan  juda  ko‘p  sonli  innovatsiyalar  paydo  bo‘layapti.  Shunday  qilib,  bu 

masalada juda katta istiqbollar yashiringan, lekin rivojlanayotgan davlatlarda ham, 

rivojlangan  davlatlarda  ham  kriptovalyutalar  tarqalishi  yo‘lida  jiddiy  to‘siqlar 

mavjud.  Ayrim  mamlakatlarda  bitkoin  bilan  firibgarlik  operatsiyalari  riski  yuqori 

bo‘lsa,  boshqa  mamlakatlarda  –  uni  joriy  qilishga  mavjud  an’analar  va  ijtimoiy 

muammolar  xalal  beradi.  Agar  odamlarda  shundoq  ham  pul  ko‘p  bo‘lmasa,  ular 

hamma  joyda  ham  qabul  qilinavermaydigan,  ko‘pchilik  esa  bu  haqida  umuman 

eshitmagan  valyutada  hisob-kitoblarning  yangi,  riskli  shakllaridan  havfsiraydilar. 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

Ko‘pchilik  moliyaviy  beqarorlikning  oldini  olish  borasida  amaliyotda  sinov  va 

tekshiruvlardan  o‘tgan  usullarni  –  taxmondagi  naqd  pullar,  oltin,  qimmatbaho 

toshlar  va  nihoyat,  dollarniafzal  ko‘radilar.  Qarindoshlarga  okean  ortiga  pul 

o‘tkazish  uchunWesternUnionga  11%gacha  to‘lash,  albatta,  qimmat,  lekin 

ishonchli.  Bundan  tashqari,  qonunchilik  novatsiyalari  ham  mavjud.  Rivojlangan 

mamlakatlarda  bo‘lgani  kabi,  amaldorlar  kriptovalyutalar  bilan  bog‘liq 

operatsiyalarni,  shuningdek,  kriptovalyutalarning  umumiy  pul  tizimiga  silliqroq 

integratsiyasini  ta’minlaydigan  boshqa  hizmatlarni  litsenziyalashni  joriy  qilgan 

holda to‘siqlar yaratishi mumkin.