Toshkent moliya instituti moliyaviy menejment fakulteti



Download 0,81 Mb.
Pdf ko'rish
bet13/33
Sana08.01.2022
Hajmi0,81 Mb.
#330791
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   33
Bog'liq
korxonalarda tavakkalchilikni boshqarish

 





Tavakkalchilik darajasi, uni baholash va pasaytirish qoidalari 

 



21 

 

xolatga  tadbirkorning  tavakkalchilik  xavf-xatari  sohasidagi  siyosati,  taktika  va 



strategiyasi  loyiha  vazifa  va  maqsadlariga  bog„liq  bo„ladi.  Vaholanki, 

mas‟uliyatining bu masalasi ham iqtisodiy va huquqiy jihatlar mavjud. Xo„jalik 

qarorlari bilan bog„liq tavakkalchilikdagi mas‟uliyat masalalari, amaliy tajribalar 

va bu sohada to„plagan tajribalar to‟g„risida batafsil to„xtalamiz.  

Tavakkalchilik  tushunchasi  tabiiy  fanlarda  aniqlab  o„z  ta‟rifini  topgan 

hamda  matematik  formulalarda  ifoda  etilgan.  Ammo  iqtisodiyot  o„ziga  xos 

xislat  va  xususiyatga  ega.  Shuning  uchun  «xo„jalik  tavakkalchiligi»  degan 

maxsus  atamani  ta‟rifini  berishimiz  zarur.  Keyingi  yillarda  ko„plab  maqola  va 

ilmiy  ishlarda  mualliflar  tashkilotning  xo„jalik  faoliyati,  rejalashtirish,  bozor 

mexanizmi,  talab  va  taklif  munosabatlarini  qarab  chiqishda  xo„jalik 

tavakkalchiligi masalalariga katta e‟tiborni qaratmoqdalar. Biz ko„plab hollarda, 

ilmiy  xulosalarda  yuqorida  aytib  o‟tilgan  sohalarda  qarorlar  qabul  qilishda 

tavakkalchilik  elementlarini  hisobga  olish  zarurligini  va  xatto  uni  maqsadga 

muvofikligini  qayd  etilgashini  ko„zatdik.  Aksariyat  mualliflar  texnikaviy  va 

xo„jalik qarorlarini qabul qilishni tavakkalchiliksiz amalga oshirib bo„lmaydigan 

g„oyani  ilgari  surmoqdalar  chunki  tavakkalchilikni  tan  olmaslik,  rivojlanishga 

sun‟iy to„siq qo„ygan bilan barobardir. Biz ishlari bilan tanishgan yana bir guruh 

mualliflar:  tavakkalchilikning  mohiyati-maqsadiga  erishishda  ko„riladigan 

zararda emas. Balki maqsadga erishish uchun yo„nalishni o„zgartirish to„g„risida 

qabul  qilingan  qarorlar  uchun  yaratilgan  imkoniyatda  degan  g„oyani  ilgari 

suradilar.  Tavakakalchilik  tushunchasini  ko„rinishi  mumkin  bo„lgan  zarar 

imkoniyati  darajada  tor  ma‟noda  talqin  qilinishi  uni  iqtisodiy  sohada  to„g„ri 

qo‟llanilishini ancha cheklab qo„yadi. 

Shuni  ham  qayd  etish  lozimki,  ba‟zi  iqtisodchilar  so„zma-so„z 

«tavakkalchilik»  va  «noaniqlik»  terminlar  tushunchalari  orasidagi  farqni 

izlashadi.  Noaniq  vaziyatlardan  tavakkalchilik  vaziyati  sifatida  sodir  bo„lishi 

ehtimoli bo„lgan va hatto baholangan noma‟lum  hodisalar qaraladi. Ayni paytda 

sodir bo„lishi ehtimolini oldindan bilmagan noaniq vaziyatlar endi biz an‟anaviy 

usullar bilan bartaraf etolmagan vaziyatlarni - «noaniqlik» deb ataymiz. Bundan 



22 

 

ancha  mashhur  bo„lgani  «vis  major»  (yengilmas  to„siq)  bo„lib,  uning  sodir 



bo„lishi hamma vaqt to„la tasodifdir. 

Shuni  qayd  etish  lozimki,  rejalashtirilgan  kelgusi  natijalardan  chekinish 

hamma vaqt zarar ko„rish bilan bog„liq bo„lmay, goho qo„shimcha daromad ham 

keltiradi. Shunga ko„ra daromad tavakkalchiligi ham mavjud bo„lib, u xarajatlar 

qilish tavakkalchiligi bilan bir katorda namoyon bo„ladi va qo„shimcha daromad 

(foyda) olishdagi tavakkalchilik darajasini baholash imkonini beradi. 

Iqtisodiy o„sishda tasodifiy omillar ta‟sirini tan olinishi, kutilgan vaziyatni 

sodir  bo„lishini  orqaga  surishi,  yoki  uni  mazmun-mohiyatini  o„zgartirishi 

mumkinki,  u  o„z-o„zidan  kun  tartibiga,  xo„jalik  tavakkalchiligi  muammolarini 

qo„yadi.  Iqtisodiyotni  davlat  boshqaruvi  sharoitida  2  turdagi  xo„jalik 

tavakkalchiligi  mavjud,  aynan  xalq  xo„jaligi  tavakklchiligi  (global,umumiy)  va 

tashkilot  doirasidagi  tavakkalchilik  (lokal,  mahalliy)  bo„lib,  ular  dialektik 

yagona  qarama-qarshilikda  turadi,  bir-birini  to‟ldiradi,  bir-biriga  ta‟sir  etadi, 

ayni paytda ma‟lum darajada avtonom  holda uchraydi. Ular shuningdek, o„zaro 

qarama-qarshi  mayl,    rag„batlarni  tashuvchi  hamdir,  ayniqsa  u  iqtisodiy  muhit 

ikkala  tavakkalchilik  vaziyatini  vujudga  keltirish  uchun  bir  xil  imkoniyat 

yaratganda yaqqol namoyon bo„ladi. Tavakkalchilik elementlarini paydo bo„lish 

imkoniyatlari  nafaqat  yirik  yo„qotishlarda  ifodalanadi,  balki  birinchi  navbatda 

katta  daromad  olishda  ham  gavdalanadi,  shuning  uchun  ham  barcha  xo„jalik 

rahbarlari  tavakkalchilikka  borishadi.  Bir  xil  sharoitda  olinadigan  katta 

daromad-jadval rivojlanish natijasidir. 

Moliya  bilan  bog„liq  tavakkalchilik-  bu  ehtimol  qilinadigan  moliyaviy 

zararlar  bo„lib,  u  o„z  navbatida  investitsiya  va  pulning  sotib  olish  qobiliyati 

bilan, shuningdek: 

-inflyatsiya;  

-valyuta bilan bog„liq bo„lgan tavakkalchilik turlariga bo„linadi. 

Inflyatsiya bilan bog„liq tavakkalchilik – bu olingan daromadlarning qadri 

yuqori inflyatsiya oqibatida tezroq qadrsizlanishini bildiradi. 




23 

 

Valyuta  bilan  bog„liq  tavakkalchilik-  bu  chet  el  valyutasi  kursining 



o„zgarishi  oqibatida  ko„riladigan  katta  zararni  bildiradi.  Bu  tavakkalchilik 

eksport-import operatsiyalarini, shuningdek, valyuta operatsiyalarini baholashda 

o„ta zarurdir. 

Investitsion tavakkalchilik o„z o„rnida quyidagi turlarga bo„linadi:

7

 

Tizimli  tavakkalchilik-  u  yoki bu    bozorda  konyukturaning  yomonlashishi 



yoki  tushib  ketishi  oqibatida  ehtimol  qilinadigan  zarar.  Bu  tavakkalchilik 

investitsiyani  aniq  bir  obyektga  emas,  balki  muayyan  bozor  (masalan,  valyuta 

bozori,  ko„chmas  mulk  bozori  va  boshqalar)  uchun  barcha  qo„yilgan  mablag„ 

bo„yicha  tavakkalchilikni  ifodalaydi.  Bunda  investor  katta  zarar  yetkazmasdan 

turib o„z mablag„ini qaytara olmaydi. 

Tizimli tavakkalchilik usulida investitsiyani qaysi bir aktivga tavakkal qilib 

sarflash maqsadga muvofiqligi aniqlanadi. 

Selektiv tavakkalchilik- u  yoki bu  bozorda  investitsiya  obyektini  noto„g„ri 

tanlab  olinishini  oqibatida  ko„riladigan  tavakkal  zarar  yoki  boy  berilgan  naf. 

Masalan,  qimmatli  qog„ozlar  portfelini  shakllantirishda  fond  birjasidagi 

qimmatli  qog„ozlarni  noto„g„ri  tanlash  oqibatida  ko„riladigan  zarar  shunday 

tavakkal turiga kiradi. 

Kredit  tavakkalchiligi-  qarz  olgan  tomonning  o„z  majburiyatlarini  to„lay 

olmaslik xavfi. Bank yaxshi foyda ko„rishi uchun kreditlash xavfini kamaytirishi 

shart.  Bank  hamisha  qarzning  o„z  vaqtida  va  foiz  bilan  qaytib  kelishi  qay 

darajada mumkinligini nazarda tutib tavakkalga boradi. Bunday tavakkalchilikka 

kreditni  to„lash  muddatini  kechiktirish  yoki  obligatsiyalarga  to„lashni 

“muzlatib” qo„yish misol bo„ladi. 

Korxona tavakkalchiligi investitsiya obyekti bo„lgan aniq korxona faoliyati 

bilan  bog„liq.  Garchi  bu  tavakkalchilik  tarmoq  va  regional  tavakkalchiliklar 

ta`siri ostida bo„lsada, undagi tavakkal darajasi korxonaning bozordagi mavqei, 

doimiy  mijozlar  (iste`molchilar)ning  bo„lishi,  ishlab  chiqarilayotgan 

                                                           

7

 



Мартин Г., Хетрик С. “Корпоративные репутации, брендинг и управление персоналом”. Учебник. М.:: 

«Группа ИДТ», 2013. – 33-с. 




24 

 

mahsulotning sifati va boshqalarga bog„liq.  



Tavakkalchilikni  hisobga  oluvchi  rejalashtirilgan  tadbirda  ijobiy  natijaga 

erishishni  ta‟minlovchi  sharoit  yaratish  murakkab  ish.  Bu  sharoit  birinchi 

navbatda iqtisodni boshqarish tizimi bilan belgilanadi. 

Davlat  tomonidan  boshqariluvchi  iqtisodiyotni  boshqarish  tizimida  katta 

rolni  (katta  hajmda)  tashkilotlar  o„ynaydi.  Ular  nafaqat  o„zlari  ishlab 

chiqaruvchi  mahsulotlar  miqdorini  belgilaydi,  ya‟ni  kelgusida  ularni  sotilishga 

tavakkalchilikga  boradi  va  shuning  uchun  ham  tashkilot  rivoji  uchun 

yo„naltirilgan bir qism mablag„ ularning xususiy qarorlari ixtiyorida bo„ladi.  

Xozirgi vaqtda iqtisodiy shart sharoit tashkilot darajasida, shuningdek xalq 

xo„jaligining  barcha  darajasida,  jadal  rivojlanish  bilan  bog„liq  tavakkalchilikni 

qabul qilish uchun qulay imkoniyat yaratadi.  

Lekin bunday xulosa bizni o„ta noto„g„ri yo„nalishga olib borishi mumkin. 

Bir  tomondan  u  xalq  xo„jaligining  barcha  tarmoqlarini  rivojlantirishda 

kon‟yunktura  imkoniyatlardan  foydalanish  va  uni  ta‟rifini  o„z  ichiga  olmaydi, 

ikkinchi  tomondan  tashkilot  oldida  istiqbolli  rivojlanishni  to„sib  qo„yadi.  Xalq 

xo„jaligining barcha tarmog„i, alohida tashkilot rivoji uchun bunday xulosaning 

naqadar salbiy ekanligini quyidagi misolda aniq qurish mumkin.  

Tashkilot  ishlab  chiqarishdagi  o„zining  tutgan  o„rnidan  kelib  chiqib, 

kon‟yunkturaviy  o„zgarishlarga  jadal  moslashadi.  Lekin  u  faqatgina  barqaror 

kon‟yunkturaviy  intilishlardan  o„zining  joriy  rejalarini  amalga  oshirishda 

foydalanadi. 

Qaror  qabul  qilishning  bu  jarayoni  nafaqat  o„z  imkoniyatlarini  hisobga 

olishga  tayanishi,  balki  shunday  strategiyani  ishlab  chiqishi  kerakki,  u 

«hamkor»lar, hamda raqiblarning xatti harakati va qabul qilishi mumkin bo„lgan 

qarorlarini  ham  hisobga  oladi.  Faqat  bunday  mo`ljallarni  obyektiv  baholash 

orqaligina tashkilotni kelgusi muvaffaqiyatini ta‟minlash mumkin. 

Bu  tavakkalchilik  eng  sodda  qarordan  tortib  eng  murakkab  qarorgacha 

barchasini ajralmas xislati ekanini yaqqol namoyon etadi.  

 

 



25 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 




Download 0,81 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   33




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish