Toshkent moliya instituti moliyaviy menejment fakulteti "menejment va marketing" kafedrasi

1-rasm. Tijorat banklarni resurs bazasining tarkibi

5

 

 

Bank  biznesining  asosiy  xususiyati  shundan  iboratki,  tijoart  banki  asosan 

o‘zga kapital hisobidan faoliyat yuritadi. Xalqaro amaliyotda tijorat banklarining 

resurs bazasini atigi 10,0 foizga yaqinligi o‘z mablag‘lari va qolgan 90,0 foizini 

chetdan  jalb  qilingan  mablag‘lar  tashkil  etadi.  Boshqa  xo‘jalik  sub’ektlarda 

                                                           

5

 

Rashidov O.Yu. va boshqalar. Pul, kredit va banklar. Darslik. T.: TDIU, 2010. 398 b.

 

Tijorat banklarni resurs bazasi 

 

O‘z mablag‘lari va unga 

tenglashtirilgan resurslar 

 

Jalb etilgan mablag‘lar 

 

---

24 

 

buning  aksi  bo‘lib,  ular  resurs  bazasining  60,0  foizidan  ortig‘ligini  o‘z 

mablag‘lari egallaydi.

6

 

Tijorat  banklari  yuqorida  ta’kidlab  o‘tganimizdek,  o‘z  faoliyatini  yuritish 

uchun chetdan qo‘shimcha mablag‘lar jalb etishlari lozim. Ushbu faoliyat tijorat 

banklari  tomonidan  yuridik  va  jismoniy  shaxslardan  vaqtli  to‘lovlilik  hamda 

muddatlilik  shartlari  asosida  jalb  etish  orqali  o‘z  resurs  bazasini  shakllantirish 

bilan  bog‘liq  faoliyat  passiv  operatsiyalar  hisoblanadi.  Xalqaro  amaliyotda 

tijorat banklarining passiv operatsiya-larini turli shakllari mavjud.  

Chetdan  jalb  qilingan  mablag‘lar  jalb  qilinishi  manbalariga  qarab 

quyidagilarga ajratilinadi: 

- 

omonatlar  va  depozitlarni  jalb  etish  (talab  qilib  olunguncha, 

muddatli); 

- 

boshqa  tijorat  banklaridan  va  Markaziy  bankdan  kreditlar  olish 

(banklararo kredit); 

- 

muomalaga  qimmatli  qog‘ozlar  chiqarish  (aksiyalar,  obligatsiyalar, 

depozit sertifikatlari, veksellar); 

- 

qimmatli  qog‘ozlarni  qaytib  sotib  olish  sharti  bilan  sotish  shart 

nomalarini (“Repo” operatsiyalarini) amalga oshirish; 

- 

Yevronota va Yevrobondlar bozorida ishtirok etish; 

- 

bank akseptlarini (avval) sifatida sotish va boshqalar. 

Bozor  iqtisodiyoti  munosabatlari  qaror  topishi  va  rivojlanishi  jarayonida 

shakllangan  va  rivojlanayotgan  mazkur  bank  muassasalari  moliyaviy-iqtisodiy 

faoliyatning barcha jabhalarini qamrab oladi va uning o’ziga xos tomonlarini aks 

ettiradi. 

Shuning uchun ham, banklarning rivojlanish tarixiga e’tiborning karatilishi, 

ancha  keng  doiradagi  masalalar  bilan  shug’ullanuvchi  va  zamonaviy  bozor 

iqtisodiyotida  jiddiy  rolga  ega  bo’lgan  yirik  moliya-kredit  muassasasi 

faoliyatining  iqtisodiyot  tarmoqlari  rivojini  ta’minlashdek  muhim  vazifaga 

yo’naltirilganligi bilan belgilanadi. 

                                                           

6

 

Finansi, dengi, kredit. Uchebnik.Pod red. dots. O.V.Sokolovoy. M.: “YURIST’” 2001. 138 b.

 

---

25