Toshkent moliya instituti moliya-iqtisod

2.3. Davlat byudjeti daromadlari tarkibida  egri soliqlarning ahamiyati 

va   tahlili 

 

Iqtisodiyotni  liberallashtirish  va  mamlakatni  modernizatsiyalash  sharoitida 

egri  soliqlarni  milliy  iqtisodiyot  tarmoqlarida  faoliyat  yuritayotgan  xo’jalik 

yurituvchi sub’ektlar faoliyatiga ta’siri, ular faoliyatini rag’batlantirishdagi o’rni va 

pirovard 

natijada 

xo’jalik  yurituvchi  sub’ektlarning  ishlab  chiqarish 

samaradorligiga  ta’sir  darajalarini  baholash  soliq  tizimi    oldida  turgan  dolzarb 

masalalaridan  biridir.  Demak,  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.  Karimov 

ta’kidlaganidek,  «...soliq  yukini  engillashtirish,  soliqqa  tortish  tizimini 

---

50 

 

soddalashtirish  va  unifikatsiya  qilish  bo’yicha  xo’jalik  tuzilmalarini  qo’llab  - 

quvvatlash»

49

 muhim masalalardan sanaladi. 

Har  qanday  soliq  tizimining  ajralmas  qismi,  qolaversa,  eng  murakkab 

jihatlarini  namoyon  etuvchi  holat,  bu  soliq  yukki  hisoblanadi.  Soliq  turlari 

bo’yicha  soliq  yukini  muntazam  ravishda  o’rganib  borish  muhim  ahamiyat  kasb 

etadi. Chunonchi: 

  soliq  yukini  tahlil  etish  va  uni  to’g’ri  aniqlash  soliqqa  tortishning 

adolatlilik tamoyili yuzaga chiqishini ta’minlaydi; 

  soliq  yuki  soliq  to’lovchilarning  soliqlarga  bo’lgan  munosabatlarini 

aniqlashga imkon yaratadi; 

  soliq  yukini  tahlil  etish  iqtisodiyot  tarmoqlarida  o’zaro  mutanosiblik 

holatini o’rnatishga yo’nalish beradi; 

  davlat  iqtisodiy  (soliq)  siyosatining  samarasini  aniqlovchi  omil 

bo’lishi  bilan  birga,  uni  to’g’ri  belgilab  borish  davlatning  iqtisodiyotga  oqilona 

ta’sir etishini ta’minlashga xizmat qiladi. 

Yuqorida ta’qidlanganlardan ko’rinadiki, egri soliqlar bo’yicha soliq yukini 

tadqiq  etish  va  uning  holatiga  to’g’ri  baho  berish  egri  soliqlarning  amal  qilish 

mexanizmini  to’laqonli  yoritish  imkonini  yaratadi.  Shundan  kelib  chiqib,  biz  egri 

soliqlarga  tegishli  soliq  yuki  jarayonini  tahlil  etishni  maqsadga  muvofiq,  deb 

hisobladik(13-rasm). 

Ma’lumotlardan    ko’rinib  turibdiki,    2012-2014  yillarda  davlatimiz 

byudjetining  daromadlari  tarkibiy  tuzilmasida  egri  (bilvosita)  soliqlar,  ya’ni 

qo’shilgan  qiymat  solig’i,  aksizlar,  bojxona  bojlari,    transport  vositalari  uchun 

benzin,  dizel  yoqilg’isi  va  gaz  iste’moliga  jismoniy  shaxslardan  olinadigan  soliqlar 

salmoqli ulushga ega bo’lib,  davlat byudjeti daromadlarini shakllantirishda alohida 

ahamiyatga  ega.    QQSning      jami  byudjet  daromadlari  tarkibidagi  salmog’i  30,2 

foizni  va  egri  soliqlar  tarkibidagi  salmog’i  58,3  foizni  tashkil  etmoqda.  Aksiz 

solig’i  esa  mos  ravishda  14,9  va  29  foizlarni,  bojxona  bojlari  3,8  va  7  foizlarni,  

                                                           

49

 Karimov I.A. Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada 

yuksaltirishdir. –T.: O’zbekiston, 2010. 41-b.

 

---

51 

 

transport  vositalari uchun yoilg’i iste’moli uchun soliq 2,8 va 5,0 foizlarni tashkil 

etmoqda.