Toshkent moliya instituti moliya-iqtisod fakulteti "moliya" kafedrasi

3- BOB. O`ZBEKISTONDA CHET EL INVESTITSIYALARINI SOLIQ 
MEXANIZM ORQALI TARTIBGA SOLISH VA ULARNI 
TAKOMILLASHTIRISH 
3.1 Iqtisodiyotni modernizatsilayash sharoitida korxonalarni soliq tizimi 
orqali rag`batlantirish yo`nalishlari
Mamlakatimizni iqtisodiy rivojlantirish, uzoq muddatli strategik maqsadlarni 
amalga i i a O’z e i t i g a z i agi aq at ligi i i i a 
ma qei i mu ta amla ga y ’ alti ilga ta i iy ’zga i la , zam a iy yu a
texnologiyalarga 
asoslangan 
eksportbop 
mahsulotlar 
ishlab 
chiqarishni 
ta’mi lay iga i la iqa i la i a al i la ti i a iy u tu
y ’ ali la a i i i . S u a eli iqi , mamla atimiz a iqti odiyotni 
m e izat iyala a aq at a ligi i i i ga qa atilga e g ’lamli 
chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, iqtisodiyotning real sektori 
x ala i i q ’lla -qu atla ’yi a, i i i a at a, i la iqa i i 
modernizatsiya qilish, kooperatsiya aloqalarini kengaytirish, mustahkam 
am li i y ’lga q ’yi , mamla atimiz a i la iqa ilga ma ul tla ga 
i i tala i ag’ atla ti i ga al i a e’ti qa atilm q a. Ja m liya iy-
iqtisodiy inqirozidan keyingi davrda aholi i i ila ta’mi la muamm la i i al 
qili a i iy ifat ’zga i la i ’zga ta la m q a. U u ’ta lza ’lga
masalani echishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni jadal rivojlantirish bilan 
i ga, xizmat ’ ati a ining turli shakllari joriy etildi. 
Xorijiy investitsiyasi bo`lgan korxona amaldagi qonunlarga binoan o`zi 
ishlab chiqargan mahsulotni litsenziyasiz eksportga chiqarish va o`z ishlab 
chiqarish extiyojlari uchun zarur mahsulotlar importini amalga oshirish huquqiga 
egadir. Xorijiy investorlarga tabiiy boyliklarni qidirish, ishlab chiqarish va 
foydalanish va boshqa xo`jalik ishlarini yuritish uchun kontsessiyalar berilishi 
mumkin. Kontsession shartnomalar xorijiy investorlar bilan O`zbekiston 
Respublikasi davlat boshqaruvining vakil qilingan organlari o`rtasida tuziladi. 
O`zbekiston Respublikasida barpo etilayotgan korxonalar ustav sarmoyasiga 
xorijiy investorlarning hissasi sifatida yoki xorijiy xodimlarning o`z ehtiyojlari 

---

47 
uchun olib kirilayotgan mulk bojxona to`lovidan ozod qilinadi va import solig`i 
undirilmaydi. 
Xorijiy 
investorlar 
O`zbekistonda 
faoliyat 
ko`rsatayotgan 
korxonalarning aktsiyalari, hissalari va paylarini, shuningdek, yuridik shaxslar 
tomonidan chiqarilgan qimmatli qog’ozlarni sotib olishlari mumkin. Xorijiy 
investitsiyalari bo`lgan korxonadan chiqish yoki bunday korxonanining tugatilish 
hollarida xorijiy investorlar shu korxona mulkidan o`zining hissasini korxona 
mulki bilan qiymatiga mutanosib ravishda pul yoki natura tariqasida qaytarib olish 
huquqiga ega bo`ladi. Xorijiy investitsiyalar ishtirokida tuzilgan korxonalarning 
xo`jalik ishlarida hisob-kitoblar O`zbekiston Respublikasining qonunchiligi 
asosida olib borilishi lozim. Bu holatlar ham qonunda ko`rsatilgan. Hozirga kelib, 
O`zbekiston hududida xorijiy kompaniyalar faoliyatining huquqiy asoslarini 
shakllantirish jarayoni asosan nihoyasiga yetkazildi va amalda qo`llanilmoqda. Bu 
faoliyatni rag`batlantirishga yo`naltirilgan chora-tadbirlarning quyidagi tizimi 
ishlab chiqilgan
26
: 
-
xususiylashtirish jarayonida xorijiy investitsiyalarning qatnashishi; 
-
texnikaviy qayta qurollanish; 
-
xalq iste`moli va eksportga mo`ljallangan mahsulotlar ishlab chiqarishni 
rag’batlantirish. 
Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va o`zlashtirish maqsadida investorlarga 
beriladigan imtiyozlar: 
O`zbekiston Respublikasida xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va 
o`zlashtirish maqsadida investorlarga bir qator imtiyozlar (iqtisodiy platforma)
beriladi. 
Xorijiy investitsiyalar bilan tashkil etilgan korxonalar (savdo, vositachilik, 
xom ashyo etkazib beruvchilardan tashqari) ro`yxatdan o`tgan kundan boshlab: 
daromad (foyda) solig`idan
-
1-yil – 25%,
-
2-yil – 50%,
26
http://www.soliq.uz - O’z e i t Re pu li a i Da lat liq q ’mita i a miy ayti 

---

48 
-
3-yildan – 100%, 
-
qishloq hududida 1-yil ozod qilinadi; 
-
mulk solig`idan 2 yilga ozod qilinadi; 
-
ishlab chiqargan mahsulotining 30% ortig`i eksportga chiqsa, 50%ga 
daromad (foyda solig`i) 
-
15-30% eksportga chiqarilsa, 30% daromad (foyda) solig`idan ozod 
qilinadi; 
-
ishlab chiqarish bilan band bo`lsa, yer solig`idan 2 yilga ozod qilinadi. 
O’zbekiston Respublikasida alohida sohalarga imtiyozlar berish ko`zda 
tutilgan. Unga ko`ra neft va gaz konlarini ochish va qidirish ishlariga xorijiy 
kompaniyalarni jalb qilgan korxonalar
27
: 
- ushbu ishlarni amalga oshirish davrida barcha soliqlardan; 
- ushbu ishlarni amalga oshirish uchun zarur uskunalarni import qilishda 
bojlardan ozod qilinadi. 
Mazkur soha korxonasi chet ellik hamkorlar bilan birga ochilsa, unda: 
-
neft va gaz qazib chiqarilgan kundan boshlab 7 yilga daromad (foyda) 
solig`idan; 
-
xorijiy hamkorlar ulushi kapitalidan olinadigan daromad va mulk solig`idan 
ozod qilinadi. 
Yengil sanoat sohasida: 
-
tayyor mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar QQS dan tashqari barcha 
soliqlardan ozod; 
-
o`z ehtiyoji uchun ishlab chiqarish uskunalari, ehtiyot qismlarini import 
qilishda korxonalar bojxona to`lovlaridan ozod qilinadi. 
T ’g’ i a -t ’g’ i x i iy i e tit iyala : 
-
i e t ga i e tit iya i itilay tga ’e t u ti a az at qili uquqi i 
beruvchi ishlab chiqarishga sarflangan uzoq muddatli x i iy q ’yilmala i; 
27
http://www.soliq.uz - O’z e i t Re pu li a i Da lat liq q ’mita i a miy ayti 

---

49 
-
pi a maq a i f y a ’ i i i a a ma li ga qa atilga ta i li
kapitalining ustuvor shaklini; 
-
xu u iy apitalga a la ga t ’g’ i a -t ’g’ i x i iy i e tit iyala i; 
-
xorijiy investorning investitsiya kiritilayotgan ’e t u ti a t ’liq egali
qilishini; 
-
x i iy i e t t m i a i e tit iya i itilay tga ’e ti u ta
apitali i g 10 % a am ’lmaga qi mi u ti a az at ’ ati i i; 
-
xorijiy investorning investitsiya kiritilayotga ’e tla i qa i a 
samarali qatnashishini; 
-
mu ta am iqti iy mu a atla i ’ ati am a x a u ti a
az at xuquqi i q ’lga i iti maq a i a apital a e u la i g 
transchegaraviy harakatini qamrab oladi. 
T ’g’ i a -t ’g’ i x i iy i e tit iyala i g O’z e i t ga i i eli i 
qi qa aqt i i a mul ili i g tu li a lla i i ta il t pi iga ’ma la i, 
O’z e i t iqti iy ti a ta i iy qayta qu i i, ufuzli ta m qla i g a p
etili i i ta’mi la i. E g mu imi, O’z e i t iqti iy ti i g ay almilalla i i 
a O’z e i t i g xalqa z ga ’z ma ul tla i i li iqi i i a u yerda 
’z ’ iga ega ’li i i ta’mi la i.
T ’g’ i a -t ’g’i xorijiy investitsiyalarning kirib kelishi respublikamizda 
xu u iyla ti i a ay la i i ta il eti qi la i ila g’liq ’l i. S u 
bilan bir qatorda, respublikada iqtisodiy islohotlarning huquqiy poydevorini 
ya ati am, t ’g’ i a -t ’g’ i x i iy i e tit iyala qimla i a lla i i elgila
berdi. T ’g’ i a -t ’g’ i x i iy i e tit iyala i g qimla i: 
-
O’z e i t iqti iy ti a q ’ ma x ala ing barpo etildi. 
-
xorijiy korxonalar barpo etilishiga zamin yaratdi. 
Ta qiq tla ’ ati i a, milliy iqti iy t i g t ’g’ i a -t ’g’ i x i iy 
investitsiyalarni jalb qilish va ulardan samarali foydalanish holati ichki bozor 
hamda eksportning hajmi, tabiiy va mineral resurslar, malakali ishchi kuchi 
ma u ligi, z i l tla i i amalga i i u ’atla i, iqti iy a qa li
milla i ila g’li ir. 

---

50 
O’ti
iqti iy ti 
mamla atla i i g 
t ’g’ i a -t ’g’ i 
x i iy 
investitsiyalarni jalb qilishning jozibadorligini belgilovchi omillarni besh guruhga 
’li mum i : 
-
bozor omillari (ichki bozor va eksport imkoniyatlari); 
-
boy tabiiy resurslarning mavjudligi; 
-
ishlab chiqarish xarajatlari omillari; 
-
investitsiya muhiti; 
-
mamlakatning iqtisodiy rivojlanish strategiyasi. 
Iqtisodiy islohotlarning hozirgi bosqichida xorijiy investitsiyalar, ayniqsa, 
t ’g’ i a -t ’g’ i xu u iy x i iy i e tit iyala u u qat imtiyozlar berildi. 
O’z e i t Re pu li a i birinchi Prezidentining 2005 – yil 11 – apreldagi
“T ’g’ i a -t ’g’ i xu u iy x i iy i e tit iyala i al eti i ag’ atla ti i
a i agi q ’ imcha chora-ta i la t ’g’ i i a”gi
28
fa m iga ’ a, 2005 – 
yilning 1 – iyulidan la t ’g’ i a -t ’g’ i xu u iy x i iy i e tit iyala i al
eta iga iqti iy t ta m qla i x ala i a iy fa liyat ’yi a a ma
(f y a) lig’i, mul lig’i, i tim iy i f atuzilma i i la ti i a u u la i 
obodo la ti i lig’i, e l giya lig’i, mi fi ma a i i x ala u u
elgila ga yag a liq t ’la a , u i g e , Re pu li a y ’l amg’a ma iga 
ma u iy a atmala t ’la a z etil i. Fa m a elgila ga i e , t ’g’ i a -
t ’g’ i xu u iy x i iy i e tit iyala a mi quyi agi a ’lga a maz u liq 
imtiyozlari beriladi:
-
300 ming AQSh dollaridan 3 million AQSh dollarigacha – 3 yil muddatga;
-
3 million AQSh dollaridan 10 million AQSh dollarigacha – 5 yil muddatga;
-
10 million AQSh dollarida tiq ’lga a – 7 yil muddatga.
Ushbu soliq imtiyozlari quyidagi shartlar asosida q ’lla ili i elgila
q ’yilga : 
1) maz u x ala i tiq a i i u i ’lga mi taqala –
Q aqalp g’i t Re pu li a i, Jizzax, Qa qa a y , Si a y , Su x aryo, 
28
O’z e i t Re pu li a i P ezi e ti i g 2005 yil 11 ap el agi «T ’g’ i a -t ’g’ i xu u iy x i iy i e tit iyala i 
al eti i ag’ atla ti i a i agi q ’ im a a-ta i la t ’g’ i i a»gi 3594-sonli Farmoni, (1-2-bandlari). 

---

51 
X azm il yatla a, u i g e , Na iy, A i , Nama ga a Fa g’ a 
viloyatlarining qishloq aholi punktlarida joylashtirish;
2) korxonaning ustav kapitalida xorijiy ishtirokchilarning ulushi kamida 50 
foizni tashkil etishi lozim;
3) ushbu korxonala a lat ’yxati a ’t azilga a eyi t ’g’ i a -t ’g’ i 
xususiy xorijiy investitsiyalarni kiritish;
4) xorijiy investitsiyalarni erkin almashtiriladigan valyuta yoki yangi 
zam a iy tex l gi u u a ta zi a q ’yi ;
5) mazkur imtiy zla i q ’lla ili i mu ati a mi a imtiy zla a li ga
daromadni korxonani yanada rivojlantirish maqsadida qayta investitsiyalashga 
y ’ alti i .
T ’g’ i a -t ’g’ i i e tit iyala ta i iga: 
-
ishlab chiqarish (asosiy va aylanma) fondlari, ularni kengaytirish, qayta 
qu i a qayta qu lla ti i ga q ’yila iga iqti iy e u la ;
-
ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilma xarajatlari (bino va inshootlar, uy-
joylar);
-
pul qiymatiga ega ’lga m iy a ti la (qimmatli q g’ zla , pate tla , 
texnik va texnologik yangiliklar, loyihalar va boshqa intellektual mulk 
’e tla i) i i ita i.
T ’g’ i a -t ’g’ i x i iy i e tit iyala i g i e tit iya fa lligi a u li 
aq at mu iti ya atili iga ta’ i i quyi agila a am y ’la i: 
-
integratsiyalashuv ta’mi la ga l a aq at mu iti i ta’mi lay i, 
raqobatga undaydi; 
-
x i qa u ta i a i i q ’lla ga u ay i; 
-
iqti iy t u ’e tla i a i e tit iya fa lligi i tala eta i; 
-
ya gi u u a, i z, zam a iy tex i a, tex l giya i q ’lla ga laydi; 
-
yangi texnika-texnologiya asosida yangi mahsulot ishlab chiqarishni, yangi 
bozorlarni egallashni nazarda tutadi; 
-
investitsiya muhitini takomillashtirib borishni talab etadi;
-
i la iqa i i g m e izat iya qili i i i ta’mi lay i; 

---

52 
-
’z manfaatlari ustunligini nazarda tutadi; 
-
i q z i u u u li ag’ atla ti i , imtiy zla , af latla
tizimini talab qiladi; 
-
xorijdan turli aktivlar kirib kelishi asosida qabul qiluvchi mamlakatda 
iqtisodiyotni yuksaltiradi, soliq, boj, ijara va boshqa tushumlarning 
’payi i i ta’mi lay i.