Toshkent moliya instituti mikroiqtisodiy

Bozordagi asimmetrik axborotlarniyo ‘qotish yo ‘llari Bozor signallari. Bozorda sotiladigan tovar to‘g‘risida, tovami ishlab chiqaruvchi firmaning nomi to‘g‘risidagi axborotlar, tovar markasi, firma belgisi, firmaning obro‘i, tovar sifati va kafolati to‘g‘risidagi axborotlar bozor signallari bo‘lib hizmat qiladi va bu signallar tovar sotib olishdagi tavakkalchilikni kamaytiradi. Masalan, siz sotib olmoqchi bo‘lgan tovar siz bilgan, sifatli mahsulot ishlab chiqaradigan firmaning mahsuloti bo‘lsa, siz mahsulotni yo‘qotishsiz sotib olasiz.

Firmalar xaridorlar ularda yaxshi sifatdagi mahsulot borligini bilishi uchun reklamaga mablag‘ sarflashlari mumkin. Oldingi bo‘limda ko‘rganimizdek, talabalar ishga oluvchilar ulaming bilimlari yetarli darajada ekanligini bilishlari uchun oliy o‘quv dargohlarini diplomini olishlari mumkin. Bilimning signal nazariyasi odam kapitali nazariyasidan farq qiladi. Odam kapitali nazariyasida diplom mavjudligi odamnmg qobiliyatlari mavjudligidan emas, balki ish mahsulligini ko‘rsatadi. Signal qilishning bu ikki misoli umuman turlicha ko‘rinishi mumkin biroq tashqi ko‘rinish ostida ular deyarli bir xil: ikkala misolda ham xabardor taraf (flrma, talaba), xabardor bo‘lmagan tarafga (xaridor, ishga oluvchi) signal orqali ular yaxshi sifatli narsani taklif qilayotganlari haqida xabar berishmoqda.

Biror-bir harakat yaxshi signalga aylanishi uchun nima kerak bo‘ladi? U qimmatga tushishi ravshan. Agar signal tekin bo‘lganida hamma undan foydalanar va u hech qanday ma’lumotni uzatmas edi. Xuddi shu sababga boshqa bir talab bor: yuqoriroq sifatli mahsuloti bo‘lgan odamga signal kam xarajatli yoki yuqori foydali bo‘lishi kerak. 0‘zga holda barcha signalni ishlatishni xohlab qoladi va u hech narsani bildirmay qo‘yadi.

Yuqoridagi ikki misolimizni yana bir bor ko‘rib chiqamiz. Reklama holatida, sifatli mahsuloti bo‘lgan firma reklamaga pul ketkazib yanada ko‘proq daromad ko‘radi, chunki mahsulotni bir bor ishlatib ko‘rgan iste’molchi uni yana sotib olish ehtimoli yuqoriroq. Shuning uchun yaxshi mahsulotga ega firmaga signal (reklama) uchun mablag¹ sarflash foyda, iste’molchiga esa signalni mahsulotni sifati haqida xabar beruvchi ma’lumot sifatida qarash foyda desak bo‘ladi. Ta’lim misoliga

kelsak, iqtidori bor odam maktabni bitirishi osonroq iqtidorsiz odamga qaraganda. Shunday ekan shaxsga signalni (ta’lim) narxini to‘lash, ishga oluvchiga esa bu signalga shaxsning qobiliyatlari haqida ma’lumot sifatida qabul qilish to‘g‘ri bo‘ladi.

Dunyo signallarga to‘lib ketgan. Jumallardagi reklamalarda ba’zida “televizorda ko‘rganingizdek” yozuvi bo‘ladi. Nega jumalda reklamasi bor firma bu faktga urg‘u bermoqchi bo‘ladi? Bunga sabab korxona qimmat signaldan (televizorda) foydalanayotgani sizga uning mahsuloti yuqori sifatli ekanligidan darak bermoqchiligidadir. Xuddi shu sababga ko‘ra nufuzli maktablami bitirganlar bu faktni o‘z rezumyelarida aks ettirishadi.