Toshkent moliya instituti mikroiqtisodiy

Talab chizig'ini hosil qilish

Hozirgina qanday xaridoming byudjetidagi sig‘imlarining tovar o‘zgarishining narxida o‘zgarishini ko‘rib chiqdik, shuningdek, u sotib olish uchun tanlagan ikki tovaming miqdorini ham. Har qanday Tovar uchun talab chizig‘i iste’mol qarorlariga ta’sir ko‘rsatadi. Ta’kidlash lozimki, talab chizig‘i har qanday berilgan narx uchun tovaming miqdori talab etilganini ko‘rsatadi.

(a) panelda ko‘rinib tuiganidek, pepsi narxining 2 $ dan 1 $ ga tusfaishi natijasida RASM 11 muvozanat nuqta A nuqtadan В nuqtaga o‘zgaradi va pepsi iste’moli 250 birlikdan 750 birlika ortadi. Talab egri chizig'i pepsi narxi bilan uning iste'mol hajmi o‘rtasidagi bogiiqlikni ko'rsatadi.

кт. э-.s-ti

{&} P*p*iga bolgan taiab »gri cWzigl

{a) iate'molchi uchun optima! nuqta


Pepsi

narxi




Pepsi

miqdcn

Masalan, 7.11-rasmda pepsi uchun talabni ko‘rib chiqamiz. Panel a pepsining litr narxi ikki dollardan bir dollarga tushganda, xaridoming byudjet sig‘imi tashqariga o‘zgarishini ko‘rsatadi. Ikkala daromad va o‘zgarish ta’sirlari sababli, xaridorda pepsini 250 dan 750 litrga sotib olishi tomon o‘sadi. Panel esa xaridoming qarorlaridan natijalami talab chizig‘idaligini ko‘rsatadi. Bu yo‘l bilan, xaridor tanlovining nazariyasi xaridoming talab chizig‘i uchun nazariy asos bo‘lib hizmat qiladi.

Talab chizigi xaridor tanlov fikridan tabiiy ravishda o‘sadi, lekin bu jarayon o‘zi fikrini rivojlantirishni ko‘rsatib bergani yo‘q. Bu yerda hech qanday qat’iy, tahliliy qolip yo‘qki, narxlarda odamlar o‘zgarishi ucbun javobni yaratih bersa.

4. 
   Uch qoMlanma
   

Hozir xaridor tanlovining dastlabki nazariyasini rivojlantirdik, keling endi iqtisodning qanday ishlashini va undan foydalanishlami o‘rganib chiqsak. Bu uch savoilar birlashgandek tuyiladi, lekin har bir savol ro‘zg‘or haqida qaror qilishni o‘z ichiga oladigan ho‘lsa, hozirgina rivojlantirgan xaridor tutishining tuzilishi bilan biz yetkazib bera olamiz.

Barcha talab chizig ‘i pastga qarab yo ‘nalganmi?

Tovaming narxi oshganda odamlar uni kamroq sotib olishadi. Bu doimiy odat, talab huquqi deyiladi, talab chizig⁴ ining past tarafga qiyalashishiga ta’sir etadi.

Iqtisodiy nazariya sifatida talab chizig‘i ba’zida yuqoriga boradi. Boshqacha qilib aytganda, xaridor ba’zida talab qonunini buzadi va narxlar ko‘tarilsa ko‘proq tovar sotib oladi. Buni qanday sodir bo‘lishini ko‘ra olish uchun, 12-shaklni qarab ko‘rish kerak. Bu misolda, xaridor ikki tovar sotib oladi - go‘sht va kartoshka. Xaridoming byudjet sig‘imi a nuqtadan b nuqta chizig‘ida bo‘ladi. Rivojlangani С nuqta. Kartoshkaning narxi oshsa, byudjet sig‘imi ichkari tarafga o‘zgaradi va a chiziqdan d gacha bo‘ladi. 0‘rtacha hozir E. Eslatma kartoshka narxidagi o‘sish xaridomi katta miqdorda kartoshka sotib olishga olib boradi.

Nima uchun xaridor bunday yo‘l bilan javob beryapti? Bu misolda, kartoshka qat’iyan pastroq tovar. Kartoshka qiymati oshsa, iste’molchi kamayadi. Daromad tasiri xaridomi kamroq go‘sht va ko‘proq kartoshka sotib olishga undaydi. Chunki bir xil vaqtda kartoshkalar go‘shtga nisbatan qimmat bo‘ladi, o‘zgarish ta’siri xaridorlami ko‘proq go‘sht va kamroq kartoshka sotib olishga undaydi. Bunday o‘ziga xos holatlarda, daromad ta’siri shunchalik kuchli bo‘ladiki o‘zgarish ta’sirini oshirib yuboradi. Oxirida, xaridor kamroq go‘sht va ko‘proq kartoshka sotib olish orqali kartoshkaning narxiga javob qaytaradi.

Iqtisodchilar talab qonunini buzuvchi bu tovami tasvirlash uchun Giffen tovari atamasidan foydalanishadi. (Bu holatni birinchi bo‘lib iqtisodchi Robert Giffen qayd etgani sababli shunday nomlanadi.) Bu misolda, kartoshka Giffen tovari. Giffen tovarlari arzon Tovar bo‘lgani ucun daromadning ta’sirini almashtirish ta’sirdan yuqori bo‘ladi. Shuning uchun, talab egri chizig¹ i yuqoriga qarab yo‘nalgan.

Kartoshka

m
. Dastiabki bydjet chegarasi

s

O'
iqdori

Giffcn tovarlari

B
Yuqor narxdagi kartoshka sozondagi muvozanat
u holatda kartoshka narxining ortishi natijasida muvozanat nuqta С dan E ga ko'chadi. Bu holda, yuqori bahogajavoban