|
nzzaiar
sons
100
90
0
50
100
ISO
200
250
300
250
400
4S0
$ о 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1,000
SI .000 1.000 1,000 1,000 1,000 ^,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000
20
IQ
Budjd chegarasi tsteiTiolchilarrmg olgan daromadlari darajasida sotib ofishi mumkin bo'lgan turti tovar kombmaisiyaianrii fco’rsatib beradi. QuykJa tste'molcN pizza va Pepsdan fborat tovarlar tQ'ptarrm xarid qiladf. Jadval va grafik iste'molchirmg daromadi tOOO $. Pizzaning narxi 10 $ va Pepsintng narxi 2 $ bo'lgan paytdagi iste’moi hajmini ko'rsabb beradi.
Pepst Pezaga Pepsiga
msqdon qsiingan xarajat
S1.00Q
900
800
700
6Ш
503
т
зоо
ж
100
Birinchi jadvalda iste'molchining yuqorida aytib o'tilgan mahsulotlardan qay usullarda xarid qilishi mumkinligini hisoblovchi kombinatsivalardan biri ko'rsatilgan. Birinchi jadvai shuni ko‘rsatadiki, agar iste'molchi hamma pulini pitsaga sarflasa u 100 ta pitsa xarid qilishi va birorta ham Pepsi ololmasligi mumkin. Ikkinchi qatorda boshqacha variant: 90 ta pitsa va 50 dona Pepsi, va hokazo. Har bir chiqim summasi 1000$ni tashkil etadi. Birinchi jadvaldagi grafik iste'molchi tanlashi mumkin bo igan “to‘plam’iarga misol boiadi. Vertical chiziq Pepsining miqdorini oichasa, gorizontali esa pitsaning donasini ifodalamoqda. Gratlkda uchta nuqta keltirilgan. A nuqtada, iste’molchi faqat 100 ta pitsa oladi, ammo Pepsi oltnaydi, В nuqtada u pitsa xarid qilmaydi, lekin. 500 ta Pepsi sotib oladi, A va В nuqtalarining o‘rtasi boimish С nuqtada iste'molchi har ikkalasigayam teng ravishda 500 $ dan pul sarflashi tasvirlangan. Bunda u 50ta pitsa va 250 ta Pepsi iste’mol qila oladi. Yuqorida aytib o'tilganlar ko’plab kombinatsivalardan uchtasi edi, xolos. A nuqtadan В nuqtagacha boigan har bir variant bizga to'g‘ri kela oladi. Xarajatlar sigimi deb ataluvchi ushbu chiziq bizga iste’molchining qurbi yetadigan iste’mol “guruh’iarini ko‘rsatib beradi. Shu bilan iste'molchi xarid qilishi mumkin boigan Pepsi va pitsa miqdorlarini jadvallar yordamida o‘rganib chiqdik.
Byudjet sig‘imi egri chizigi iste’molchining bir tovaming boshqasiga nisbatan xarid qila olish imkoniyatini narxlar mutanosibligi orqali oichashda ishlatiladi. A nuqtadan В nuqtagacha vertikal oraliq 500 ichimlik va gorizontal masofa 100 ta pitsaga teng. Demak, beshta Pepsi bitta pitsaga to‘g‘ri kelmoqda. (Aslida, byudjet sigimi egri chizigi pasayganda, natija musbat son chiqadi. Lekin biz manfiy ishorani chetlab o‘tishimiz mumkin.)
Byudjet taqchilligi bir mahsulot narxining boshqa bir mahsulot narxiga taqqoslanishi orqali pay do boigan taxminiy narxga teng ekanligini eslab qoling. Pitsa Pepsidan besh marta qimmat, shuning uchun pitsa olish ehtimolligi Pepsiga qaraganda besh marta past. Bozor ite’molchiga quyidagicha tanlovni taklif qila oladi: bitta pitsaga beshta Pepsi.
Tanlov: iste’molchi nimani xohlaydi
Bu bo‘limdagi maqsadimiz iste’molchi qanday qilib tanlovni amalga oshirishini o‘rganish. Byudjet sig‘imi analizning bir qismidir: bu iste’molchining daromadiga qarab qanday tovarlarga qurbi yetishining kombmatsiyasmi ko‘rsatadi. Iste’molchining tanlovi nafaqat unmg moliyaviy ahvoliga, balki, uning tanloviga ham bog‘liq. Shunday qilib, iste’molchi tanlovi bizning keyingi o‘rganish obyektimiz bo‘ladi.
Tanlovni befarqlikchizig'i orqali ifodalash
Iste’molchinmg tanlovi unga Pepsi va pitsa kombinatsiyalaridan birini tanlash imkonini beradi. Agar biz unga ikki turdagi variantni ko‘rsatsak, u o‘ziga mosrog‘mi tanlaydi. Agar ko‘rsatilgan ikki variant unga teng ma’qul bo‘lsa, iste’molchi ikkkalasini ham birdek qabul qiladi.
Biz hozir iste’molchining byudjet sig‘imini grafik ko‘rinishida tasvirlaymiz, shuningdek, uning tanlovini ham grafikda ifodalashimiz mumkin. Buni befarqlik egri chiziqlaridan foydalanib amalga oshiramiz. Befarqlik egri chizig‘i iste’molchini birdek xursand qila oladigan variantlami taqdim etadi. Shu tufayli befarqlik egri chizig‘i doim iste’molchini qoniqtira oladigan takliflar kiritadi.
Ikkinchi rasm iste’molchining befarqlik egri chiziqlaridan ikkitasini o‘zida aks ettirgan. Iste’molchiga A, В va С kombinatsiyalar birdek maqbul yechim, chunki ulaming hammasi deyarli bir xil. Shunisi aniqki, agar iste’molchining pitsaga xohishi kamaysa, A nuqtadan В nuqtagacha bo‘lgan variantlar uni birdek xursand qilishga qodir. Agar pitsaga
bo‘lgan ehtiyoj yana kamaysa, В nuqtadan С nuqtagacha Pepsi iste’moli yana ortadi va hokazo.
2 RASM
P
miqdori
epii rrsiqciofj
< . i tmhns
Iste’molchi tanlovi iste’molchining ehtiyojini qondinshi uchun zarur bo‘lgan Pepsi va Pitsani xarid qilish kombmatsiyalarini ko‘rsatib beradi.
Chunki iste’molchi tanlovi I] egri chiziqda p|csa yuqori farq qiladi, I2 egri chiziqda esa kamroq miqdori farq qiiishim ko'rsatib beradi. Chekli almashtirish normasi iste’molchining 1 ta pitsa o'miga qancha pepsi xarid qila olishini ko‘rsatadi.
Befarqlik egri chizig‘i iste’molchining xohishini bir-birini o‘mini bosuvchi tovarlar majmui bilan ham qondira oladi. Bu chekli almashtiruv darajasi (MRS) deyiladi. Yuqoridagi holatda chekli almashtiruv darajasi nazariyasi bo‘yicha Pepsmmg nechtasi pitsaning bittasi o‘mini “egallay olishi”ni o‘lchash mumkin. Iste’molchining befarqlik egri chizig‘idek o‘zgarmas bo‘lmagani bilan chekli almashtiruv darajasi befarqlik egri chizig‘i bilan bir xil bo‘lolmaydi. Iste’molchinmg bir tovami boshqasidan ortiq ko‘rishi uning xohishidagi tovarlar miqdoriga va iste’molchining ahvoliga ham bog‘liq. Masalan iste’molchining pitsa yoki Pepsi xarid qilishida uning och yoki chanqaganligiga, shuningdek, qancha iste’mol qila olishiga qaraladi.
Iste’molchi barcha befarqlik egri chizig'ilardan birdek qoniqish hosil qiladi. Ammo u ba’zilarini afzalroq ko‘rishi ham mumkin. Chunki u kamroq chiqimni, pastroq xarajatni afzal ko‘rishi mumkin. 2-rasmda I2 chiziqning istalgan nuqtasidan // chiziq yaxshiroqdir.
Iste’molchining befarqlik egri chizig‘i uning nimani boshqalaridan afzal ko‘rishini ko‘rsatib beradi. Shu tufayli biz befarqlik egri chizig‘ini ikki turdagi mahsulotlar variantini solishtirish uchun ishlatamiz.
Masalan, D nuqta A ga qaraganda ko‘proq foydaliroqligi tufayli yaxshiroq deb qaralsin (aniqroq qilib aytganda, D variant A ga qaraganda ikki hissa ko‘p pitsa va Pepsi takiif qilsin). Befarqlik egri chizig‘i nazariyasiga ko‘ra D nuqta С nuqtadan ham yaxshiroq chunki u С ga qaraganda foydaliroq variantni takiif etmoqda. D nuqtaning С ga qaraganda Pepsi taklifi kamroq bo‘lishiga qaramay, unda iste’molchini avzal ko‘rishga undovchi pitsalar miqdori ko‘pligi mavjud. Qaysi bir nuqtaning foydaliroqligini o‘rgana turib, biz befarqlik egri chiziqlarini ham o‘zaro solishtirishimiz mumkin ekan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
