Toshkent moliya instituti mikroiqtisodiy

Mebnat bozori va undagi raqobat

Mehnat bozorida ham talab va takiif qonuniga amal qilinadi. Mehnat bozorida ishchi kuchini raqobat sharoitida oldi-sotdisi amalga oshiriladi. Bunda o‘ziga xos muvozanat narx o‘matiladi. Mehnat bozoridagi talab va takiif qonuni va uning mohiyatini anglashdan oldin ishchi kuchinmg ish bilan bandligi konsepsiyasini bilishimiz lozim.

Ish bilan bandlikning klassik nazariyasini yoritishda hozirgi mehnat bozoridagi raqobat sbaroitida “talab va taklif’ning umumbashariy funksiyasidan boshlaymiz.

H
20.1-rasm. Mehnat bozoridagi talab egri chizigi
ozirgi raqobat sharoitida ishbilarmonlar ishchi kuchidan shunday miqdorda foydalanadilarki, bunda mehnatning yuqori mahsuli real ish haqi bilan teng bo‘lishi yoki ish haqi hajmining puldagi ifodasi mehnatning yuqori mahsuli qiymatiga teng bo‘lishi kerak. Agar real ish haqi hajmi oshsa, ishbilarmon ishchi kuchiga bo‘Igan talabini qisqartiradi, agar real ish haqi hajmi kamaysa ishchi kuchiga bo‘lgan talab ortadi. Bu yerda ishbilarmon shu yo‘l bilan daromadining kamayishini muvozanatlashtiradi.

1. 
   Makroko‘lamdagi talab va taklif nazariyasi asosida mehnatga boMgan talabning egri chizigM quyidagi ko‘rinishga ega boMadi (5.1 rasm).
   

1. 
   rasmdan ko‘rinib turibdiki, egri chiziqning salbiy tomonga og‘ish tendensiyasi mavjud. Real ish haqini qisqartirish natijasida mehnatga bo‘lgan talab oshmoqda va aksincha, real ish haqi oshsa, mehnatga bo‘lgan talab kamayadi.
   

Endi mehnatning taklif funksiyasiga kelsak, bu yerda individ o‘zinmg samarali hizmatini taklif qiladi. Individ o‘z hizmatini ish haqining puldagi ifodasidan kelib chiqib emas, balki ish haqining o‘lchovlaridan kelib chiqib taklif qiladi.

Iqtisodiyotning beqaror rivojlanishi oqibatida, iqtisodiy pasayish davrida ishlab chiqarish resurslari to‘liq foydalanilmay qoladi. YalMni yaratishda qatnashadigan iqtisodiy resurslammg eng asosiylaridan biri bo‘lgan mehnat resurslaridan to‘liq foydalanilmaslik ishsizlikda namoyon bo‘ladi.

Makroiqisodiy tahlilda mehnat resurslari emas, balki ishchi kuchi kategoriyasldan ko‘proq foydalaniladi.

Ishchi kuchi yoki iqtisodiy faol aholi deganda mehnatga layoqatli yoshdagi ishlayotgan va ishsiz yurgan aholining umumiy soni tushuniladi.

Mehnat bozorida boshqa resurslar bozori singari talab va taklif qonuni amal qiladi. Ishchi kuchining bahosi hisoblangan real ish haqi hajmi oshsa ishchi kuchiga bo‘lgan talab qisqaradi, agar real ish haqi hajmi kamaysa ishchi kuchiga bo‘lgan talab ortadi, ishchi kuchi taklifi esa kamayadi. Ishchi kuchiga boMgan talab miqdorining ishchi kuchi taklifi miqdoridan kam bo‘lishi ishsizlikni keltirib chiqaradi.

Ishsizlar - bu, ishchi kuchining bir qismi bo‘lib, ijtimoiy ishlab chiqarishda band bo‘lmagan, lekin ishlashni xohlovchi va faol ish qidirayotgan aholidir.