|
Keys stadi HAYOT QIYMATI QANCHA?
Tasavvur qiling, siz xalq deputatlari mahalliy kengashga a’zo sifatida saylandingiz. Shahar injeneri yoningizga shunday bir taklif bilan keldi: shahar 10 000 so‘m sarflab, hozirda faqat STOP belgisi qo‘yllgan markaziy ko‘chadagi chorrahada svetofor o‘matishi va uni keyinchalik boshqarishi mumkin. Svetofoming ustun jihati - harakat xavfsizligi oshiriladi. Injenemi ilgarigi shunga o'xshash chorrahalardagi loyihalar tahllli asosidagi bahosiga ko‘ra svetofor faoliya muddati davomida o‘lim bilan tugaydigan yo‘l-harakati hodisalari darajasini 1,6 foizdan 1.1 foizgacha tushiradi. Siz bunga mablag' sarflaysizmi?
Ushbu savolga javob topish uchun siz xarajatlar va daromadlar tahliliga murojaat etishingizga to‘ri keladi. Biroq siz darhol o‘ziga xos qarshilikka duch kelasiz: agar siz foydalilik darajasini hisoblamoqchi bo‘lsangiz, xarajatlar va daromadlar bir xil kattaliklarda (o‘lchovlarda) hsoblanishi lozim. Qiymat pul birligida (so‘mda) o‘lchanadi, biroq svetofor keladigan foyda inson hayotini saqlab qolish pul birligida o‘lchanmaydi. Qabul qilinishi lozim boigan qaromi aniqlash uchun siz so‘mni inson hayotidagi o‘lchamini aniqlashingiz zarur bo‘ladi.
Dastavval siz inson hayoti bebaho deb o‘ylashni hohlashingiz mumkin, qolaversa siz o‘zingizni yoki biror bir sevimli kishingizni hayoti uchun o‘z hohishingiz bilan sarflashingiz mumkin bo‘lgan pulning qiymati yo‘q. Bu shundan dalolat beradiki, inson hayoti pulda (so‘mda) qiymatga ega emas.
Biroq bu javob xarajatlar va daromadlar tahlili uchun o‘ta mavhumdir. Agar biz rostdan ham inson hayoti uchun cheksiz qiymatliklami sarflamoqchi bo‘lsak, u holda har bir ko‘cha burchagida svetofor o‘matib chiqishimiz va barcha yangi yirik yuk avtomashinalariga eng so‘nggi xavfsizlik funksiyalarini joylashtirishimiz lozim bo‘ladi.
Ustiga ustak, svetoforlar har bir burchakda emas va kishilar ko‘p holatlarda xavfsizlik yostiqchasi yoki tormoz tizimini bloklanishiga qarshi mexanizmga ega bo‘lmagan, qimmat boimagan avtomobillarga haq toiashni afzal ko‘rishadi. Ommaviy mahsulotlar yoki xususiy mahsulotlar to‘g‘risidagi har ikki qarorda ham ko‘proq iqtisod qilish maqsadida hayotimiz bilan tavakkal qilishga tayyor boiamiz.
Inson hayoti so‘mdagi ekvivalentga ega emas degan qaromi qabul qilgandan so‘ng qanday qilib bu qiymatni aniqlab olishimiz mumkin?
Oiim to‘g‘risida da’vo qilgan taraf xarajatlarini qoplab berish maqsadida “agar vafot etgan shaxs tirik boiganda qancha mablag1 ishlab topishi mumkinligini aniqlash” usuli sudlar tomonidan qoilanilib kelinadi. Iqtisodchilar bu usulni ko‘p holatlarda tanqid qilishadi, sababi bu usul hayotni yo‘qotishning boshqa qiymatliklarini e’tiborga olmaydi. Shunday qilib, bu usul g‘alati ko‘rsastkichni o‘zida aks ettiradi, go‘yoki nogiron yoki pensioneming hayoti hech qanday qiymatga ega emasdek.
Inson hayotini baholashning eng yaxshi usuli bu - inson o‘z hayotini yo‘qotish uchun mavjud boigan tavakkalchilik va bunga toianishi lozim boigan haq miqdorini bilishdir. Oiish tavakkalchiligi, masalan, ish joyiga qarab baholanadi. Osmono‘par bmolardagi quruvchilar o‘z ish joylarida ofis ishchilariga qaraganda ko‘proq tavakkalchilikka duch keladilar. Iqtisodchilar ko‘proq va kamroq tavakkalchililik darajasiga, taiim sifatiga, tajribaga va boshqa ish haqini belgilab beruvchi faktorlarga qarab kishilar o‘z hayotlarini qanchaga baholashlari mumkinligi haqida ba’zi bir tushunchalarga ega boiishlari mumkin. Ushbu usulni qoilab o‘tkazilgan tadqiqotlarga
ko‘ra inson hayoti qiymati 10 million so‘mga baholanishi to‘g‘risida xulosaga kelingan.
Endi biz, yuqorida keltirib o‘tilgan misolimizga qaytib shahar injenerining taklifiga munosabat bildirishimiz mumkin. Svetofor inson hayotini saqlab qolish tavakkalchiligi darajasini 0,5 foizgagina yaxshilaydi. Shunday qilib, svetovor o‘matilishidan kutilishi mumkin boigan foyda 50 000 so‘m (yoki 0,005*10 million so‘m)ni tashkil etadi. Bu ko‘rsatkich loyiha xarajati bo‘lgan 10 000 so‘mdan bir muncha ko‘p, demak siz loyihani tasdiqlashingiz mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
