Toshkent moliya instituti "menejmet" kafedrasi "menejment"

10.1.Tovarlarning tarqatish tarmoqlari xususiyatlari va ularni tuzilishi 

  Tovar  ishlab  chiqarilib  unga  narx  belgilangach  tadbirkor  uni  tarqatish  yoki 

iste‘molchilarga yetkazishga harakat qilishi kerak. Shu bois, marketing kompleksi 

tizimida alohida o‘rinni savdo(o‘tkazish, yetkazib berish, sotish) siyosati egallaydi. 

Savdo tizimi –tashkilot mahsulotini maqsadli iste‘molchilar xarid qilishiuchun 

yengil bo‘ladigan holga keltirishga yo‘naltirilgan faoliyatini tavsiflovchi marketing 

kompleksining elementidir. 

Savdo-korxonadan  mahsulotning  chiqqandan  keyingi  bajariladigan  hamma 

tadbirlar  kompleksini:  mahsulotni  ishlab  chiqaruvchidan  iste‘molchiga  yetkazib 

berishning  optimal  tizimini  tanlash,  uning  jismoniy  timsollari  (transportirovkasi, 

omborga  joylashtirilishi,  saqlanishi,  ulgurji  va  chakana  savdo  bo‘g‘inlariga 

yuborilishi, sotishdan oldin ishlov berish va tovarni xususiy sotilishi), shuningdek, 

sotuvdan  keyingi  (servis)  iste‘molchilarga  xizmat  ko‘rsatilishini  o‘zichiga  oladi. 

Shundan  savdo  (o‘tkazish)  va  sotish  tushunchalari  qanchalik  mosligi  ko‘rinadi. 

Savdo  (o‘tkazish)  o‘zida  jarayonlarning  butun  bir  tizimini  aks  ettiradi,  sotish  esa 

uni yakunlaydi. 

Savdo  tizimi  o‘z  faoliyatini  ifodalashi  uchun  o‘ziga  xos  bo‘lgan  tushuncha 

ishlab chiqiladi. Ulardan ayrimlariga to‘xtalamiz. 

Mahsulotni  iste‘molchiga  yetkazishgacha  bo‘lgan  asosiy  masalalardan  biri 

savdo kanallarini tanlash hisoblanadi. 

Savdo  kanali  orqali  ishlab  chiqarish  tashkilotlaridan  tovar  iste‘molchilarga 

yetkazilib,  individual    iste‘mol  qilishyokifoydalanish  imkoniyatiamalga 

oshiriladi.yani 

bu  ishlab  chiqaruvchidan  tovarlarni  iste‘molchi  tomon 

harakatlanuvchi yo‘li. 

Sotuvkanali  –bu  ishlab  chiqaruvchidan  iste‘molchiga  tovar  yetib  borishini 

ta‘minlashda ishtirok etuvchi tashkilot. Sotuvkanali alohida olinganda quyidagilar 

bilan asoslanadi: 



 Mahsulotlarni tarqatishda moliyaviy xarajatlarni qisqartirish; 



 Xarajatlarni qisqartirish hisobiga ishlab chiqarishni rivojlantirish; 

---

207 

 



 

Samarali yo‘llar bilan tovar sotuvini tashkil etish; 



 Sotuvhajmlarini oshishi, maqsadli bozorlarga tovarni yetkazish. 

Savdo  kanallarini  ularni  tashkil  etuvchi  darajalar  soni  bo‘yicha  tavsiflash 

mumkin. 

Vositachilar darajasi – tovarning yaqinlashuvi va unga oxirgi xaridor bo‘yicha 

mulk egasi huquqi bo‘yicha ma‘lum ishlarni bajaruvchi har qanday vositachi. 

Mustaqil darajalar soni savdo vositasi uzunligini belgilaydi. Belgilangan ishni 

ishlab chiqaruvchining o‘zi va oxirgi iste‘molchi bajargani uchun, ular ham istalgan 

vosita tarkibiga kiradilar.Uzunligiga bog‘liq holda savdo kanallari (vositalari)ning 

quyidagi turlari farqlanadi. 

Eng  soddasi  nol  darajali  kanal  (vosita)  hisoblanadi.  U  tovarni  bevosita 

iste‘molchilarga sotuvchi ishlab chiqaruvchidan tashkil topadi.