Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

< 
{
pul oqimlarini shakllantirish; bitta mijozga beriladigan kreditlaming 
aniq miqdorini cheklash; diskontlangan ssudalami berish; qarz 
majburiyatlarini uchinchi shaxsga chegirmalar bilan sotishni kiritish 
mumkin.
Korxonalaming kreditga layoqatliligini o ‘stirishning amaliy chora- 
tadbirlari, ulaming moliyaviy holatida ro‘y berayotgan o'zgarishlar va 
natijalardan kelib chiqib belgilanadi. Ya’ni, to io v g a qobil korxonalarda 
belgilanadigan chora-tadbirlar, to‘lovga noqobil, moliyaviy nobarqaror 
korxonalarda belgilanadigan chora-tadbirlardan keskin farq qiladi. 
Ulardan biri moliyaviy barqarorlikni saqlab qolishga harakat qilsa, 
ikkinchisi muammoni hal etish va yashab qolish harakatiga tushadi.
430

---

To‘lovga noqobillik yoki kreditga layoqatlilikni o ‘stirishni muhim 
tadbirlariga quyidagilar kiradi.
Korxonalar aktivlari va passivlarini joylashtirishni qayta ko‘rib 
chiqish. Uning mazmunini qanday tushunish mumkin?
Korxonalarda likvid m ablagiarining aylanuvchanligini tezlashtirish 
maqsadida ortiqcha aylanma aktivlami hisobdan chiqarish, asosiy va 
nomoddiy aktivlami ishlab chiqarish zaruriyatidan ortigini aylanma 
m ablagiar qatoriga olish (ulami sotish, buzish, hisobdan chiqarish va 
boshqa у o4 liar bilan), debitorlik va kreditorlik majburiyatlarini 
so'ndirish (y o i qo‘yilgan tartiblarda), qisqa va uzoq muddatli moliyaviy 
qo'yilmalami maqsadli joylashtirish.
T o io v m ablagiari va to io v majburiyatlari orasidagi nisbatdagi 
manfiy o‘zgaruvchanlik sababini moliyaviy holatdagi tanglikdan emas, 
balki, ishlab chiqarish va boshqaruvning quyi bo‘ginlaridan izlash 
lozim. Ya’ni, mahsulot ishlab chiqarish va uni sotishni yaxshi y o ig a
qo‘yilmasligi, ishlab chiqarish xarajatlarini oshib ketishi, narx belgilash 
siyosatining to ‘g‘ri yuritilmasligi va boshqalar.
T oiovga noqobillik sharoitida m ablagiar yetishmovchiligini hal 
etish yuzasidan avvalo, ichki imkoniyatlami aniqlab olish va ulami ishga 
solish lozim. Noqobillik sharoitida boshqa bir subyektdan qarz so6rash 
va uning ishonchini oqlashni iqtisodiy imkoniyati boimaydi.
Korxonalar noishlab chiqarish bo'ginlari, uning balansida turuvchi
/
faoliyatning boshqa obyektlarini xarajatlarini kamaytirish, to ‘xtatish 
yoki o‘z-o‘zini mablag4 bilan ta’minlashga o‘tkazish lozim.
Korxonalami pul m ablagiari va pul ekvivalentlarining aylanishida 
qat’iy rejalami belgilash va unga doimiy amal etish lozim. Shuningdek, 
pul mablagiarini qarz maj buriy atlariga ishlatishini aniq rejasini tuzib 
olish zarur.
M ablagiar aylanuvchanligini 
tezlashtirishning 
imkoniyatlarini 
oshirish yuzasidan hisob-kitoblarning bekor qilingan, to'xtatilgan, 
shuningdek, zamonaviy shakllari ga keng y o i ochish lozim.
431

---

Korxonalaming kreditga layoqatliligini ta’minlash va uni o ‘stirishda 
albatta, ularning investitsion aktivligiga ham ahamiyat berish lozim. 
Investitsion aktivlik bu qarz olish va uni qaytarishdan keskin farq etadi.
Korxonalarda kreditga layoqatlilikni baholashni asosiy jihatlari dan 
biri o ‘z oborot mablag‘lari naqdligiga qaratilganligi bois ularni 
manbalashni o ‘z m ablagiari manbasi bilan b o g iiq bo‘lgan qatorlarini 
oborot aktivlari normativlaridan kelib chiqqan holda baholash lozim. 
Bunda oborot aktivlarining ortiqchaligi manbalashdagi holatni buzib 
ko‘rsatishga olib keladi. Kam 
hollarda esa sun’iy ravishda oshib 
ketishiga olib keladi.
Korxonalar kreditga layoqatliligini o‘stirishning muhim chora- 
tadbirlaridan biri bu bevosita hisob-kitoblardagi majburiyatlarni ichki va 
tashqi majburiyatlarga tarkiblash orqali baholash amaliyotiga o'tishdir. 
Korxona majburiyatlari qatoridan ichki majburiyatlarni chegirish ushbu 
xarajatlami yo'q qilmaydi, lekin to‘lovga qobillikni oshirishda sezilarli 
siljishga imkon beradi.