Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

Investitsion tahlil Investitsion tahlil 
- bu investorlaming samarali 
qaror qabul qilishi uchun investitsiyalami amalga oshirishning 
maqsadga muvofiqligini ishlab chiqish, asoslash va baholash uchun 
bajariladigan metodik va amaliy uslublar, usullar majmuidir.
Mulkchilik shaklidan qat’iy nazar har bitta korxonaning asosiy 
maqsadi foyda olish va iqtisodiy salohiyatni o‘stirishga qaratilgan. 
Investitsiyalar ushbu maqsadga erishishning vositasidir. Ammo, har bir 
sarmoyadoming qarorlari muvaffaqiyatli boiishi uchun investitsion 
tahlil natijalariga asoslangan boMishi lozim.
T V g ^ i va o‘z vaqtida o4kazilgan 
investitsion tahlil
quyidagi 
vazifalami hal qilish imkonini beradi:
- investitsiyalaming real ehtiyojlarini va investitsiyalar uchun zarur 
shart-sharoitlaming mavjudligini baholash;
- korxonaning taktik va strategik maqsadlarini inobatga olgan holda 
sarmoyaviy yechimlarini tanlash;
- investitsiyalaming haqiqiy natijalariga, rejalashtirilgan yoki 
rejadan chetga chiqishlarga ta’sir etuvchi barcha omillarni aniqlash;
- investitsiyalami amalga oshirishda investorlar uchun xavf- 
xatarlami aniqlash;
- korxonalaming sifat ko‘rsatkichlarini yaxshilash yuzasidan
«
investitsion monitoringdan keyingi tavsiyalami ishlab chiqish.
Investitsion tahlilning 
turlari bo \yicha
: kapital qo4yilmalarga 
investitsiyalar va moliyaviy investitsiyalar tahliliga ajratiladi.
Investitsiyalar 
obyekti b o ‘yicha:
to ‘liq korxona tahlili va alohida 
mvestitson jarayonlar tahliliga bo‘linadi.
Davri b o ‘yicha:
investitsiya oldi, joriy, operativ va investitsion 
faoliyatdan keyingi tahlilga ajratiladi.
117

---

Analitik izlanishlar hajmi
bo'yicha tocliq va tematik tahiil turlariga 
bo‘linadi.
Shakli b o ‘yicha
investitsion tahiil: ichki va tashqi tahiil turlariga 
ajratiladi.
Investitson tahiil quyidagi tizimli ketma-ketlikda o ‘tkaziladi:
- zarur axborotlami tanlash va tayyorlash;
- 
dastlabki 
axborotni 
qayta 
ishlash va tahliliy 
axborotni 
shakllantirish;
- analitik axborotni talqin qilish;
- xulosa va tavsiyalami tayyorlash.
Investitsion tahiil ikkita muhim bosqichni o ‘z ichiga oladi.Ulaming 
har biri o ‘z ichiga yana bir necha bosqichlarni oladi:
1-investitsion loyihaning samaradorligini baholash;
2-risklami baholash.
Investitsion tahlilda moliyaviy tahlilning gorizontal, vertikal, trend, 
qiyoslash, koeffitsiyent, integral usullaridan foydalaniladi.
Q im m atli qog‘ozlar tahlili.
Tahlilning maqsadi - qimmatli 
qog'ozlar bo‘yicha kelajakdagi xatti-harakatni aniqlik bilan taxmin 
qilishga qaratilgan. Tahiil qilmasdan sarmoyadorlar bozorda nima 
boMayotganligini bila olmaydilar.
Eng 
istiqbolli 
kompaniyalar, 
emitentlar 
ham 
oxir-oqibatda 
muvaffaqiyatsizlikka uchrashi mumkin. Boshqa tomondan kichik va 
noqobil kompaniyalar tez va kutilmagan tarzda natijalarga erishib, 
ulaming ulushi keskin ortib ketishi mumkin.
Barcha ishtirokchilar qaysi kompaniyalar rivojlanib ketmoqda, 
qaysilarining rivojlanishi sekinlashgan yoki orqaga ketganligiga qarab 
aksiyalami sotib olish yoki sotish yuzasidan qimmatli qog‘ozlami tahiil 
qilishga kirishadilar.
Qimmatli qog‘ozlaming odatda fundamental va texnik tahiil turlari 
tarkiblanadi.
M oliyaviy hisobotni bashoratlash
. Boshqaruv har doim kelajakka 
yo'nalitirilgan bo‘ladi. B o‘lib o'tgan jarayonni ortga qaytarib boMmaydi. 
Lekin uning natijalariga qarab kelajak rejasini tuzish, kelajakdagi
118

---

boshqaruvning optimalligini, samaradorligini ta’minlash choralarini 
ko4rish mumkin.
Moliyaviy hisobotlami bashoratlash nima uchun kerak? Moliyaviy 
hisobotlami bashoratlash asosida moliyaviy holat, natija, pul harakati, 
kapital o'zgarishidagi har qanday ko4rsatkichni oldindan kutilishini 
bashoratlash mumkin.
Bashoratlash moliyaviy hisobotlar ma’lumotlari asosida hisob-kitob 
qilinadigan har qanday ko4rsatkichni oldindan aniqlash imkonini beradi. 
Bu esa korxonaning moliyaviy holati, natijalari, pul oqimi yuzasidan 
oddindan kutilishi mumkin bo4lgan holatni aniqlashga imkon beradi. 
To4g 4ri, oldindan aniqlangan ko4rsatkichning aniqligi ta’minlab 
boimaydi. Chunki unga ta’sir etuvchi ichki va tashqi omillar, 
shuningdek, boshqaruv apparati tomonidan qabul qilinadigan qarorlar 
aniqlikni qay jihatdandir o'zgarishiga sabab bo4ladi.
Bashoratlashda murakkab modellashtirish tizimidan foydalaniladi. 
Risklami baholash masalasi bu borada оЧа murakkab va qiyin jarayon 
hisoblanadi.
Balans 
moddalarini 
bashoratlashda
quyidagi