Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

294
i
i
i

---

bo‘ladigan moliyaviy munosabatlarni, toMovga qobillik va moliyaviy 
barqarorlik holatini tavsiflashni xarakterlaydi.
Korxonaning moliyaviy holati uning moliyaviy resurslar bilan 
ta’minlanganlik darajasini, raqobatbardoshlik va bankrotlik darajasini, 
moliyaviy barqarorlik va to4ovga qodirlik holatini, davlat va boshqa 
xo‘jalik subyektlari oldidagi majburiyatlarini bajarishga qodirligi kabi 
ko‘rsatkichlarni tavsiflovchi kategoriya va jarayonlar natijalari majmuini 
o‘z ichiga oladi.
Moliyaviy holatni o ‘rganish va tahiil etish orqali xo‘jalik 
subyektining samarali faoliyatini y o ‘lga qo'yish va uni o ‘stirish 
imkoniyatlarini baholashga, korxona ishlab chiqarish, tijorat va moliya 
faoliyatidan moliyaviy resurlaming kirimiga va ulardan moliyaviy 
holatni o ‘stirishda foydalanish darajalariga, moliyaviy natijalarni 
kutilishini prognozlash va iqtisodiy rentabellikni xo‘jalik faoliyatining 
real imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda oshirishning yo‘llarini 
belgilashga, moliyaviy resurslardan yanada samarali foydalanishning 
chora-tadbirlarini belgilashga imkon tug'iladi.
Moliyaviy 
raqobatdoshlikka 
va to 4g‘ri 
moliyaviy 
siyosatni 
yuritishga korxona foydasini maksimallashtirish, kapital tarkibini 
optimallashtirish 
va 
uning 
moliyaviy 
barqarorligini 
ta’minlash, 
mulkdorlar (qatnashchilar, ta’sischilar), investorlar va kreditorlar uchun 
moliyaviy holatning jozibadorligini oshirish, korxona boshqaruvi 
yuzasidan samarali mexanizmni shakllantirish, shuningdek, moliyaviy 
resurslami jalb etishda bozor mexanizmining barcha imkoniyatlaridan 
foydalanish orqali erishish mumkin.
Moliyaviy holatni baholash orqali ikkita natijaviy ko'rsatkichga ega 
boiinadi. Birinchisi korxona boshqaruv apparatining faoliyatiga baho 
beriladi, 
ikkinchisi 
moliyaviy 
holatning 
ayrim 
ko‘rsatkichlarini 
prognozlash imkoni tugiladi.
Moliyaviy 
hisobotning 
xalqaro 
standartlarida 
moliyaviy 
hisobotlarga quyidagicha tasnif beriladi. 
Moliyaviy hisobotlar -
tadbirkorlik subyektining moliyaviy holati va moliyaviy natijalarining 
tartibga solingan ifodasidir. Moliyaviy hisobotlaming 
maqsadi
turli
295

---

foydalanuvchilar uchun iqtisodiy qarorlami qabul qilishda foydali 
b o ig an , tadbirkorlik subyektining moliyaviy holati, moliyaviy natijalari 
va pul oqimlari to‘g ‘risidagi ma’lumotlami ta ’minlashdan iboratdir. 
Moliyaviy hisobotlar, shuningdek, rahbariyat tomonidan unga ishonib 
topshirilgan resurslar boshqarilishining natijalarini aks ettiradi. Ushbu 
maqsadga erishish uchun, moliyaviy hisobotlar tadbirkorlik subyektiga 
tegishli 
b o ig an
quyidagi 
jihatlar 
to‘g4risidagi 
m a’lumotlarni 
ta ’minlaydi: aktivlar, majburiyatlar, kapital, daromad va xarajatlar, 
foyda va zararlar, mulk egalari tomonidan ulaming mulk egalari sifatida 
amal qilishidagi qilingan qo‘yilmalar va ularga taqsimlanadigan 
summalar.
Ushbu m a’lumotlar, izohlardagi boshqa m aium otlar bilan birga, 
moliyaviy hisobotlardan foydalanuvchilarga tadbirkorlik subyektining 
kelgusi pul oqimlarini va, xususan, ulaming muddatini va aniqliligini 
bashorat qilishda yordam beradi.
Yuqorida ta’kidlaganimizdek, buxgalteriya balansi bu xo‘jalik 
yurituvchi subyektning moliyaviy holati to ^ r is id a m aium ot beradi va 
shu sababli ham moliyaviy hisobotning xalqaro standartlarida moliyaviy 
holat to ‘g‘risidagi hisobot nomi ko4proq zikr etiladi.
Moliyaviy holat to cg 6risidagi hisobot ikki davrga ya’ni, davr boshi 
va oxiriga tuziladi va bitta hisobot shaklida aks ettiriladi. Bu bevosita 
moliyaviy holatning tahliliyligini ta’minlash va o‘zgarishlami bir 
paytning o ‘zida aniqlash zaruriyati tufayli belgilangan. Bu tartib 
moliyaviy hisobotning xalqaro standartlarida quyidagicha izohlanadi.
“Tadbirkorlik subyekti, kamida, ikkita moliyaviy holat to‘g ‘risidagi 
hisobotlami, ikkita foyda yoki zarar va boshqa umumlashgan 
daromadlar to‘g ‘risidagi hisobotlami, ikkita alohida foyda yoki zarar 
to ‘g ‘risidagi hisobotlami (agarda taqdim etiladigan boisa), ikkita pul 
oqimlari to ‘g crisidagi hisobotlami va ikkita kapitaldagi o ‘zgarishlar 
to ‘g ‘risidagi hisobotlami hamda tegishli izohlarni taqdim etishi lozim”/
Bu tartib minimal qiyosiy tahlil qilish sharti tufayli belgilangan.