Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

3.3. Operatsion faoliyat tahlili va uning muhim jihatlari
Operatsion faoliyat korxonaning asosiy faoliyat turi hisoblanadi. 
Uning tashkil etilishida, asosiy faoliyat turining (OKONX) belgilanishi 
ham shu bilan izohlanadi.
Korxonlaming asosiy qismi ishlab chiqarish va savdo faoliyati bilan 
shugsullanadilar. Agar korxonalar qo‘shimcha faoliyatni amalga 
oshirsalar, ular ikkinchi darajali faoliyat hisoblanadi. Bunday faoliyat 
turlariga investitsion va moliyaviy faoliyatlar kirishi mumkin. Bunday 
faoliyat turlari korxonani qoilab-quvvatlashning qo'shimcha qatorlariga 
kiradi.
Opreratsion faoliyatning 
ustuvorligi shundaki, bunday faoliyat 
to4liq mijozga yo'naltirilgan bo‘ladi.
Operatsion faoliyat asosiy faoliyat yoki biznesga nisbatan, pul 
tushumlariga nisbatan eng ko‘p ishlatiladigan tushuncha hisoblanadi.
Operatsion faoliyatning zamonaviy tahliiining muhim jihatlarini 
quyidagilarda ko‘rish mumkin:
-ishlab chiqarish va biznes samaradorligini o ‘stirish istagining
yuqoriligida;
-erkin 
qarorlar 
qabul 
qilish 
yuzasidan 
xo‘jalik 
yuritish 
imkoniyatlarining kengligida;
-reja 
va 
dasturlarni 
doimiy 
korrektirovka 
qilish 
imkoniyatlari mavjudligida;
“boshqaruv qarorlarini qabul qilishda ko‘p variantli hisob-kitoblami 
amalga oshirishda axborotlar bazasidan foydalanish imkoniyatlarining
yuqoriligida;
191

---

-faoliyatni rivojlantirishda barcha ichki va tashqi omillaming 
hisobga olinishida;
-joriy va istiqbolli rejalashtirish funksiyalarining o ‘zgarishida;
-real erishilgan natijalarni boshqaruvning barcha bo'g^inlari 
bo'yicha baholash imkoniyatlarining mavjudligida;
-matematik usullardan va elektron hisoblash mashinalaridan 
foydalanish imkoniyatlarining kengligida;
-keng jamoaning boshqaruvga jalb etilishida;
-innovatsion jarayonlami 
faoliyat va boshqaruvning barcha 
bo‘g ‘inlarida qo'llash imkoniyatlarining mavjudligida;
-risklami baholash va ulamri boshqarishda menejerlar rolining 
ortishida ko6rish mumkin.
Operatsion faoliyat bo'yicha pul oqimlari asosan tadbirkorlik 
subyektining asosiy daromad keltiruvchi faoliyatidan kelib chiqadi. 
Binobarin, ular asosan foyda yoki zarami aniqlashda ishtirok etadigan 
operatsiyalar yoki boshqa hodisalar natijasida kelib chiqadi.
Operatsion faoliyatda pul oqimlariga quyidagilar misol bo
4
ladi:
- tovarlami sotish va xizmatlami ko'rsatishdan kelib tushgan pul 
mablag4ari;
- royalti, xizmatlar haqi, komission to io v la r va boshqa daromadlar 
ko‘rinishida kelib tushgan pul mablagUari;
- mol yetkazib beruvchilarga tovarlar va xizmatlar uchun to‘lovlar;
- xodimlarga va xodimlar nomidan to'lovlar;
- sug'urta tashkilotining sug‘urta polislari bo‘yicha mukofotlari va 
talablari, annuitetlar va boshqa sug‘urta to4ovlari bo‘yicha pul 
tushumlari va pul to4ovlari;
- foyda soligM bo6yicha to6lovlar hamda soliqlaming qaytarilishi, 
agar ular moliyaviy yoki investitsion faoliyat bilan aniq bogMiq 
bo‘lmasa;
- vositachilik yoki oldi-sotdi maqsadlarida tuzilgan shartnomalar 
bo^yicha pul tushumlari va to
6
lovlari.
Operatsion 
faoliyat tahlili yuzasidan 
quyidagi 
axborotlarga 
tayaniladi:
192

---

- aylanma mablag‘lar miqdori;
- resurslami safarbar qilish yoMlari;
- moliyaviy mablag‘lardan samarali foydalanish usullari;
- sarf-xarajatlami optimallashtirish;
- asbob-uskunalami ijaraga olish yoki sotib olish;
- tovarlami ishlab chiqarish uchun sarflangan qiymat bilan sotish 
qiymati o ‘rtasidagi ijobiy farqlanish;
- sotish hajmi va rentabellikning o ‘sishi haqidagi ma’lumotlar.