Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova moliyaviy tahlil

9.10. Favqulodda foyda va zararlar tahlili

Foydaning joriy ko‘rsatkichi uning o‘tgan yillarga tegishli qismi, kelgusidagi kutilishlarini prognoz, ya’ni bashorat qilishda daromad va xarajatlarning alohida tarkibiy qismlarini baholash lozim. Ana shunday tarkibiy birliklardan biri bu favqulodda foyda va zararlar hisoblanadi.

Foyda va zararlarni bashoratlashda uning tarkibiy elementlarining takroriyligiga muhim ahamiyat qaratiladi. Lekin, favqulodda moddalar bunday xususiyatga ega emas.

Shu sababli‚ ushbu tarkibni o‘rganishda favqulodda foyda va zararlarning yuzaga chiqishiga muhim ahamiyat qaratish lozim.

Favqulodda daromad (zarar) – xo‘jalik yurituvchi subyektning odatdagi faoliyatidan aniq farq qiladigan, ya’ni tez-tez yoki muntazam sodir bo‘lmaydigan voqealar yoki bitimlar natijasida yuz bergan daromadlar yoki xarajatlardir.

U yoki bu moddaning favqulodda zararlar sifatida aks ettirilishi uchun u quyidagi mezonlarga javob berishi kerak:

- korxonaning odatdagi xo‘jalik faoliyatiga xos emaslik;

- bir necha yil mobaynida takrorlanmasligi kerak;

- boshqaruv xodimi tomonidan qabul qilinadigan qarorlarga bog‘liq emaslik.

Tegishli moddalarni favqulodda zararlar qatoriga kiritish yoki kiritmaslik to‘g‘risida qarorlar qabul qilishda ishlar amalga oshiriladigan sharoitlarni ham hisobga olish lozim.

Foyda va zararlarning ushbu qatori favqulodda holatlar ya’ni taraflarning xohish irodasi va harakatlariga bog‘liq bo‘lmagan, tabiat hodisalari (zilzila, ko‘chkilar, bo‘ron, qurg‘oqchilik va boshqalar), boshqa tabiiy ofatlar yoki ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatlar (urush holati, qamal holati, davlat manfaatlarini ko‘zlab importni hamda eksportni ta’qiqlash va boshqalar) keltirib chiqargan muayyan sharoitlardagi favqulodda, oldini olib bo‘lmaydigan va kutilmagan holatlar bo‘yicha majburiyatlari tufayli yuzaga chiqadi⁶³.

Favqulodda foyda va zararlar tahlili