Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova moliyaviy tahlil

1. Mutlaq moliyaviy barqaror holat	2. Normal (mo‘tadil) moliyaviy barqaror holat	3. Nobarqaror holat
4. Tang (inqiroz) holatdagi nobarqarorlik

Moliyaviy barqarorlikning mutlaq ko‘rsatkichlari tahlili

Ko‘rsatkichlar nomi	Davr boshiga	Davr oxiriga	O‘zgarishi (+,-)	O‘sish darajasi, %
1. O‘z mablag‘lari manbasi (O‘MM)	7 745 794 466	10 124 233 076	2 378 438 610	130,7
2. Uzoq muddatli aktivlar (UMA)	10 219 731 945	12 593 199 960	2 373 468 015	123,2
3. O‘z aylanma mablag‘lari naqdligi (O‘AMN)	-2 473 937 479	-2 468 966 884	4 970 595	99,78
4.Uzoq muddatli kredit va qarzlar (UMM)	4 675 490 146	12 304 013 149	7 628 523 003	2,63
5. O‘z mablag‘lari va uzoq muddatli kredit, qarzlar summasi (O‘AMN+UMM)	2 201 552 667	9 835 046 265	7 633 493 598	4,46
6. Qisqa muddatli kredit va qarzlar (QMM)	14 744 216	8 878 479	-5 865 737	60,2
7. Zaxira va xarajatlarini moliyalashtirishning jami manbasi (JM)	2 216 296 883	9 843 924 744	7 627 627 861	4,44
8. Zaxira va xarajatlar (ZX)	2 185 621 680	9 488 500 196	7 302 878 516	4,34
9. O‘z aylanma mablag‘lari bilan ta’minlanganlik koeffitsiyenti (O‘AMN-ZX)	-288 315 799	-11 957 467 080	11 669 151 281	41,4
10. O‘z mablag‘lari va uzoq muddatli qarz mablag‘lari bilan ta’minlanganlik koeffitsiyenti (O‘AMN+UMM-ZX)	15 930 987	3 465 498 069	3 449 567 082	231
11. Jami mablag‘lar bilan ta’minlanganlik koeffitsiyenti (JM-ZX)	30 675 203	355 424 548	325 049 345	11,8

Korxonada moliyaviy ishlab chiqarish zaxiralarini moliyalashtirishda o‘z mablag‘lari, qarz mablag‘lari yetarligi va yetishmasligi tahlili yuzasidan shuni ta’kidlash lozimki, o‘tgan davrga nisbatan joriy davrda ko‘rsatkichlar ijobiy tomonga o‘zgargan. Zaxira va xarajatlarni moliyalashtirishning ikkita sharti bajarilgan. Korxona moliyaviy barqarorligining mutlaq ifodasini umumiy jihatdan ijobiy baholash mumkin.

6.4. Korxonaning o‘z aylanma mablag‘lari bilan ta’minlanganligi tahlili

Aylanma mablag‘lar bilan ta’minlanganlik, ishlab chiqarishni tashkil etish va uzluksiz faoliyatni yo‘lga qo‘yish, moliyaviy barqarorlikni ta’minlash, moliyaviy ahvolni yaxshilashning, raqobatdoshlik va uni o‘stirishning zaruriy sharti hisoblanadi.

Aylanma mablag‘lar bilan ta’minlanganlik deganda joriy faoliyatning o‘z mablag‘lari hisobiga moliyalashtirish holati tushuniladi. Agar moliyalashtirishga o‘z mablag‘lari yetarli bo‘lmasa, u holda majburiyatlar, qarzga olingan mablag‘lar hisobiga ehtiyoj ta’minlanadi. Lekin bu holat faoliyat natijaviyligining asosiy qismini qarz beruvchilar tomonidan olib qo‘yilishiga olib keladi. Shu bilan birga, globallashgan va kuchli raqobatga asoslangan iqtisodiyotda aktivlarni, faoliyatni moliyalashtirishning mazmuni tubdan o‘zgarganligini ham qayd etib o‘tish lozim. Negaki, faqat o‘z mablag‘lari hisobigagina bugungi iqtisodiyotni rivojlantirishni tasavvur qilib bo‘lmaydi. Shu bilan birga qarz munosabatlaridagi imtiyozli shartlar, imkoniyatlar tufayli firma va kompaniyalar, tadbirkorlik subyektlari har qachongidan ham qarz kapitaliga ko‘proq zaruriyat sezmoqdalar. Bugungi kunda faqat o‘z mablag‘lari hisobigagina moliyalashtirilgan bironta korxonani uchratish qiyin.
Aktivlar buxgalteriya balansida qayd etilgan tartib bo‘yicha uzoq muddatli va joriy aktivlarga bo‘linadi. Aktivlarni moliyalashtirish manbalarini ham yagona tarkibga ko‘ra o‘z va qarz mablag‘lariga ajratish mumkin. O‘z mablag‘lari bu xo‘jalik yurituvchi subyektning faqat o‘zigagina tegishli bo‘lgan mablag‘lar manbasini (ustav, rezerv, qo‘shilgan kapital, taqsimlanmagan foyda va boshqa o‘zlik mablag‘lari) ifoda etsa, qarz mablag‘lari uzoq va qisqa muddatli (joriy) majburiyatlar hisobiga aktivlarni moliyalashtirishni xarakterlaydi.
Majburiyatlarning uzoq muddatli aktivlarga yo‘naltirilgan qismi uzoq muddatli (bir yildan ortiq muddatga) majburiyatlar sifatida, zaxiralarga yo‘naltirilganda (bir yilga qadar) qisqa muddatli majburiyatlar sifatida tarkiblanadi.
Aylanma aktivlar qatoriga tovar-moddiy zaxiralar hamda tugallanmagan ishlab chiqarish va kelgusi davr xarajatlari kiritiladi.
Birinchi guruhga asosiy qismini tovar-moddiy zaxiralarning aktiv qismi bo‘lgan ishlab chiqarish zaxiralari kiritiladi.
Ikkinchi guruh albatta korxonaning yoki tarmoqning, ishlab chiqarish va ta’minotning, faoliyat va texnologiyalarning xususiyatlaridan kelib chiqqan aylanma aktivlar qiymati orqali shakllanadi.
Tahlilda asosiy e’tibor: pul fondlarining tashkil etilishi va ishlatilishiga; aylanma mablag‘lardan foydalanish darajasiga; aylanma mablag‘lardan samarali va optimal foydalanish darajasiga; tejamkorlikni ta’minlashdagi imkoniyatlarni aniqlashga; iqtisod qilish hisobiga foydani o‘stirishning aniq yechimlariga qaratiladi.
Asosiy maqsadi – aylanma mablag‘lardan samarali foydalanishda yo‘l qo‘yilayotgan kamchiliklarni aniqlash, ularni oldini olish, moliyaviy holatni yaxshilash yuzasidan tegishli imkoniyatlarni aniqlash va yo‘lga qo‘yishdan iborat.
Tahlilda aylanma mablag‘larni me’yorlash masalasiga muhim ahamiyat beriladi. Me’yorlashtiriladigan va me’yorlashtirilmaydigan aylanma aktivlar ularning ishlab chiqarishdagi va texnologik jarayonlardagi xususiyatlaridan kelib chiqqan holda belgilanadi.
Ishlab chiqarish zaxiralari, tovarlar, tayyor mahsulotlarning ombor qoldiqlari me’yorlashtiriladigan aylanma aktivlar qatoriga kiritiladi. Qolgan joriy aktivlar me’yorlashtirilmaydigan aylanma aktivlar hisoblanadi.
Aylanma mablag‘lar samaradorligini baholashda ularning aylanuvchanlik koeffitsiyentlariga va aylanish davriga baho beriladi.
Aylanuvchanlikni oshirish va aylanish davrini qisqartirish aylanma aktivlar intensiv foydalanuvchanlik darajasini ifoda etadi.
Aylanma mablag‘lar naqdligini baholashda sof aktivlar qiymatiga muhim ahamiyat qaratiladi.
Sof aktivlar deganda xo‘jalik yurituvchi subyektning o‘z mablag‘lari bilan ta’minlangan uzoq muddatli va joriy aktivlarning qiymati, ya’ni xo‘jalik yurituvchi subyektning qarz majburiyatlaridan ozod bo‘lgan mol-mulk qiymati tushuniladi³².
Sof aktivlar qiymatini aniqlash formulasi quyidagi bog‘lanishda bo‘ladi: