Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova moliyaviy tahlil

Korxonalar iqtisodiy nochorligini baholashning muhim ko‘rsatkichlari va ularni me’yoriy darajalari

Ko‘rsatkichlar	Aniqlanish tartibi	Me’eriy chegara	Nochorlik belgisi
1	2	3	4
Korxonaning to‘lov layoqati koeffitsiyenti	Kt=Joriy aktivlar/Muddati kelgan to‘lov majburiyatlari	2-3	Kt<2
Korxonaning moliyaviy mustaqillik (avtonomiya) koeffitsiyenti	Km=O‘z mablag‘lari manbai/Jami mulk	Km>50%	Km<50%
Moddiy aktivlarni manbalanishi koeffitsiyenti	Oborot mablag‘lari naqdligi-Tovar moddiy zaxiralar/O‘z mablag‘lari+Uzoq muddatli qarz mablag‘lari-Uzoq muddatli aktivlar	Ortiqchalik	Etishmovchilik
O‘z va qarz mablag‘lari nisbati koeffitsiyenti	Ka=O‘z mablag‘lari/Qarz mablag‘lari	Ortiqchalik	Etishmovchilik
Aktivlar, kapital va majburiyatlar rentabelligi	Kr=Sof foyda/Aktiv yoki Kapital+Majburiyat	Kr>0	0 dan kichik
Ishlab chiqarish quvvatlaridan haqiqiy foydalanish darajasi	Kf=Ishlab chiqarish quvvatining haqiqiy darajasidagi mahsulot hajmi/texnik loyiha bo‘yicha ishlab chiqarilishi lozim bo‘lgan mahsulot hajmi	Kf=1>0	Kf=1<0
Asosiy vosita va nomoddiy aktivlar eskirishini jamg‘arilish koeffitsiyenti	Ke=Asosiy va nomoddiy aktivlarni eskirish qiymati/Asosiy vosita va nomoddiy aktivlarni boshlang‘ich qiymati	Ks>0.5	Ks<0.5
Muddati o‘tgan majburiyatlar holati	Kd/k=Muddati o‘tgan majburiyatlar / Jami majburiyatlar	Kd/k<0.5	Kd/k>0.5

O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyot vazirligi huzuridagi Iqtisodiy nochor korxonalar ishlari Ko‘mitasining “Korxonalarning moliyaviy iqtisodiy ahvoli monitoringi va tahlilini o‘tkazish mezonlarini aniqlash tartibi to‘g‘risidagi qarori” ga muvofiq korxonalar moliyaviy-iqtisodiy holati bo‘yicha quyidagi guruhlarga bo‘linadi:

- iqtisodiy barqaror;
- iqtisodiy tahlikali (xavf-xatarli);
- iqtisodiy nobarqaror (to‘lovga qobilligini tiklash imkoniiga ega bo‘lgan korxonalar, to‘lovga qobilligini tiklash imkoniga ega bo‘lmagan korxonalar)
Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning iqtisodiy holatini baholash yuzasidan O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi huzuridagi Iqtisodiy nochor korxonalar ishlari Qo‘mitasining “Korxonalarning moliyaviy iqtisodiy ahvoli monitoringi va tahlilini o‘tkazish mezonlarini aniqlash tartibi to‘g‘risidagi qarori”ga muvofiq quyidagi ko‘rsatkichlar tizimini o‘rganish tavsiya etiladi.
- to‘lov layoqati yoki qoplash koeffitsiyenti (Ktl);
- o‘z aylanma mablag‘lari bilan ta’minlanish koeffitsiyenti (Kat);
- korxona aktivlari va xarajatlari rentabelligi (Ra, Rx).
Yakuniy xulosani chiqarish yuzasidan shuningdek, quyidagi ko‘shimcha ko‘rsatkichlar o‘rganiladi:
- o‘z mablag‘lari va qisqa muddatli qarz mablag‘lari nisbati koeffitsiyenti (Ko‘q);
- ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish koeffitsiyenti (Kquv);
- asosiy vositalarning eskirish koeffitsiyenti (Kesk).
Iqtisodiy nochorlik tahlilida asosiy jihatlar pullik majburiyatlar va majburiy to‘lovlar bo‘yicha muddati o‘tgan kreditorlik qarzlarining mavjudligiga, korxonaning qisqa muddali majburiyatlarini joriy aktivlar bilan to‘lashga qodir emasligiga, rentabellikning quyi darajasi yoki zararga ishlash holatiga alohida ahamiyat qaratiladi.
Korxonalar moliyaviy-iqtisodiy holatini baholashning asosiy ko‘rsatkichlari tavsifi:
Muddati o‘tgan kreditorlik majburiyatlari sifatida pullik va majburiy to‘lovlar bo‘yicha to‘lov muddati kelib uch oydan ortiq muddat o‘tgan kreditorlik majburiyatlari summasi nazarda tutiladi.
To‘lov layoqati koeffitsiyenti joriy aktivlar summasining uzoq muddatli majburiyatlar summasiga kamaytirilgan jami majburiyatlarni qoplashga imkoniyatini xarakterlaydi.
Ushbu koeffitsiyent balans moddalari bo‘yicha quyidagicha hisob-kitob kilinadi: