Toshkent moliya instituti korxona iqtisodiyoti va innovasiyalarni boshqarish

13-rasm. Fan, ta’lim va ishlab chiqarish o‘rtasidagi o‘zaro aloqadorlik 
 
10.3. O‘zbekistonning jahon bozoridagi fan sig‘imi yuqori mahsulotlardagi roli 
va o‘rni 
Bugungi  kunda  jamiyat  shu  darajada  taraqqiy  etib  ketdiki,  unda  o‘z  o‘rniga  ega 
bo‘lishni istagan har qanday mamlakat  yoki kompaniya raqobatga kirishmog‘i shart bo‘lib 
qoldi.  Rivojlangan  mamlakatlarda  yohud  dunyo  sahnida  aynan  mana  shunday 
raqobatbardosh  kompaniyalargina  o‘z  hayotlari  davomiyligini  saqlab  qolishi  mumkin. 
SHunday kompaniyalar ham borki, ular insoniyat tamaddunidan 20-30 yil ilgari yurishadi. 
Zamonaviy  innovatsion  muhit  holati  ayrim  ob’ektiv  sabablarga  ko‘ra  qisqa  muddat 
ichida  mahalliy  biznesning  innovatsion  darajasi  yuqori  bo‘lishiga  imkon  bera  olmaydi  va 
shu  sababdan  uning  rivojlanishi  davlatning  ko‘plab  yo‘nalishlari  bo‘yicha  kuch  sarflashini 
talab qiladi. Bunda quyidagi muammolarga e’tibor qaratish zarur: 
- biznesning ilmiy-texnik axborotlarga ega bo‘lishi uchun tranzaksiya xarajatlari juda 
katta; 
- yangi  texnologiyalarning  qiymat  va  bozor  risklari  korxonalar,  ayniqsa,  kichik 
korxonalar uchun juda katta; 
- innovatsion  loyihalarni  ishlab  chiqish  va  amalga  oshirish  uchun  o‘z  resurslarini 
taklif 
etuvchi 
moliyaviy 
va 
investitsion 
institutlarning 
keng 
kamrovli 
va 
diversifikatsiyalangan bozori mavjud emas; 
- xususiy  sektordagi  ko‘plab  korxonalarda  innovatsion  boshqaruv  qarorlari  tizimi 
shakllantirilmagan; 
- fanni ishlab chiqarish bilan bog‘lab turishi mumkin bo‘lgan innovatsion vositachilar 
instituti rivojlangan tarmog‘i yaratilmagan; 
- raqobatli  muhit  mahalliy  korxonalarni  innovatsiyalarni  jalb  qilishga  etarli  darajada 
rag‘batlantirmaydi; 
- iqtisodiy  rivojlanishning  hozirgi  bosqichida  biznes  texnologiyalarining  asosiy 
massasida biznesni tashkil qilishning mablag‘larni namunaviy tovarlar ishlab chiqarish yoki 
ular bilan savdo qilishga kiritishni nazarda tutuvchi an’anaviy yondashuvlar ustunlik qiladi. 
Jamiyat va tabiat rivojlanishi qonuniyatlarini yaxlit holda, tizimlar rang barangligida 
anglash  oldindan  ko‘ra  bilish  uchun  zarur  asos  va  zamin  hisoblanadi.  Istalgan  bir  fanning 
asosiy  funksiyasi  shundan  iborat.  Biroq  bu  har  qanday  yirik  xo‘jalik,  ijtimoiy  va  ekologik 
qarorlar qabul qilishda ham amaliy zarurat hisoblanadi. 
Boshlanich  xolatni  baholash  va  undan  foydalanishda  ikki  narsani  inobatga  olish 
zarur.  Birinchidan,  tabiiy  qonunlardan  farqli  o‘laroq  ijtimoiy  rivojlanish  qonuniyatlari 
jamiyatning  o‘zidagi  tub  o‘zgarishlar  bilan  birgalikda  o‘zgarishi  mumkin.  Industrial 
Илмий 
изланишлар, 
ихтиролар ва 
ҳ.к.лар 
натижалари 
Инновация, 
тижорат 
маҳсулотлари, 
технологиялар, 
хизматлар ва ҳ.к. 
 
Илмийтехника 
маҳсулотлари 
бозори 
Саноат 
Таълим, фан 
Ҳокимият ва 
бошқарув 
органлари 
Инновацион 
тизимлар 

---

125 
 
jamiyatdan  postindustrial  jamiyatga  o‘tish  bulardan  keyingisiga  xos  bo‘lgan  konuniyatlar 
tizimini yangidan o‘rganib chikish zarurligini ko‘rsatadi. 
Ikkinchidan,  ijtimoiy  konun  va  konuniyatlar  tarkibi  bir  turda  emas,  ular  ierarxik 
bo‘lib,  bilishning  turli  darajalarini  aks  ettiradi.  Statika  qonunlari  evolyusion  rivojlanish 
davrida  nisbatan  muvozanatli  xolatda  ijtimoiy-iqtisodiy  tizimlar  faoliyat  ko‘rsatuvchi 
struktura  va  shart-sharoitlarni  aks  ettiradi.  Siklik  dinamika  konuniyatlari  tizim 
dinamikasidagi  notekislikni,  sikllar  boskichlarining  almashish  konuniyatlari  va  tizimlar 
rivojlanish  sikllarining  o‘zini,  jamiyatning  innovatsion  yangilanish  jarayonining 
to‘lqinsimonligini  ochib  beradi.  Bu  davriy  o‘zgarayotgan  voqelikni  anglashning  ikkinchi 
boskichidir.  Bilishning  oliy  bosqichi  -  sosiogenetika  qonuniyatlari  bo‘lib,  unda  ijtimoiy-
iqtisodiy  tizimlar  dinamikasida  nasliylik,  o‘zgaruvchanlik  va  tanlov  yiindisi  (birikuvi) 
hisoblanadi.  Sosiogenetika  qonuniitlari  tizimning  innovatsion  yangilanishi  chuqurligi  va 
sarhadlarini baholashga ko‘maklashadi.