Toshkent moliya instituti korxona iqtisodiyoti va innovasiyalarni boshqarish

Annotatsiya 
 
XXI  asrda  innovatsion  loyihalar  va  yangi  g‘oyalarning  hayotga  keng  tatbiq  etilishi 
jamiyat va insoniyat taraqqiyoti uchun samarali hisoblanadi. Texnologiya taraqqiyoti asrida 
ilmiy  loyihalarni  ishlab  chiqarish  va  hayotga  joriy  etish,  mamlakat  iqtisodiyotining 
yuksalishida 
va 
yangilanishida 
muhim 
omil 
sanaladi. 
Innovatsion 
faoliyat 
infratuzilmasining rivojlanish darajasi innovatsion siyosatni amalga oshirishga ta’sir etuvchi 
asosiy omillardan biridir. 
Davlatning  fan-texnika  taraqqiyotini  tartibga  solish  sohasidagi  tartibga  solish  tizimi 
quyidagi elementlarni o‘z ichiga olishi zarur: 

 
davlat siyosatining aniq belgilangan maqsadlarini; 

 
belgilangan  maqsadlarni  amalga  oshiradigan  boshqaruv  organlari  va  ularning 
funksiyalarini; 

 
boshqaruv  funksiyalarini  to‘liq  amalga  oshirishda  tartibga  solish  ob’ekti  va 
axborot beradigan axborot tizimini; 

 
davlat  boshqaruv  organlarining  qo‘llab-quvvatlash  va  tartibga  solish 
instrumentlari  -  davlatning  fan-texnika  taraqqiyotini  tartibga  solishning  asosiy 
instrumentlariga  nafaqat  uning  elementlari  taalluqli  bo‘ladi,  balki  davlatning  ilmiy 
imtiyozlar  tizimiga  muvofiq,  ilmiy  tadqiqotlar  va  ishlanmalar  sohasi  o‘rtasida  byudjet  va 
byudjetdan  tashqari  resurslarni  taqsimlash  orqali  ilmiy  texnika  yangiliklarini  davlat 
tomonidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri qo‘llab-quvvatlashni; 

 
innovatsion  jarayonlarning  sub’ektlariga  turli  xil  imtiyozlarni  taqdim  etishni 
(ham  innovatsiyalarni  amalga  oshirayotgan  bevosita  tadbirkorlarga,  ham  ularni  yoki  bu 
darajada qo‘llab-quvvatlayotgan infratuzilma elementlariga); 

 
iqtisodiyotda  innovatsion  muhitni  shakllantirish  va  ilmiy  texnik  axborotlar 
milliy  xizmatini,  patentlash  va  litsenziyalash,  standartlashtirish,  sertifikatlash,  statistika, 
xorijiy 
tajribani 
o‘rganuvchi 
tahliliy 
markazlar, 
ilmiy-texnik 
rivojlanish, 
prognozlashtiruvchi  kadrlarni  tayyorlash  kabilarni  o‘z  ichiga  oluvchi  tadqiqotlar  va 
ishlanmalar  ta’minoti  infratuzilmasi  hamda  ular  asosida  qaror  qabul  qiluvchi  shaxslarni 
ustuvor ilmiy, milliy tizimlar bilan ta’minlashdan iborat. 

---

110 
 
“Yovanovich  (1982)  va  Matssukato  (2000)  stoxastik  parametrlarga  bog‘liq  bo‘lgan 
xarajatlar samarasi ustida ish olib borishgan. Sanoatning hayot siklida stoxastik parametrlar 
tomonidan mahsulot dizayni hali standartlashtirilmasdan noaniqliklar taqdim qilingan”. 
Ekspertlarning 
hisoblashicha, 
“korxonalarni  yangi  mahalliy  va  xorijiy 
texnologiyalarni  joriy  qilishga  rag‘batlantiruvchi,  asosiysi  buning  uchun  imkoniyat  taqdim 
etuvchi  tashkiliy  va  institutsional  muhit  yaratish  birlamchi  ahamiyat  kasb  etadi”.  Bizning 
bozorda faqat hukumatgina innovatsiyalar ruhini uyg‘otishi mumkin degan yolg‘on tasavvur 
vujudga  kelishi  mumkin.  Faqat  uning  strategik  muammosi  kuchli  iroda,  real  stimul  va 
resurslar  bilan  ta’minlangan  holda  tadbirkorlikning  rivojlanishida  yangi  bosqichni  boshlab 
berishi mumkin.  
Demak,  davlatning  iqtisodiy  siyosatida  top-down  va  bottom-up  yondashuvlari 
imkoniyatlarini  birlashtiruvchi  kompleksli  innovatsion  siyosat  zarur  bo‘ladi.  Mahalliy 
kompaniyalar,  akademiya  va  OO‘YU  esa  birinchi  bo‘lishning  uddasidan  chiqa  olmasada, 
hech bo‘lmasa hammadan ortda qolmaslik uchun diqqat-e’tiborni susaytirmasliklari lozim. 
“Sanoat  evolyusiyasi  asosan  innovatsiyalar  va  bozor  strutkturasi  dinamikasi  orqali 
tanlov  mexanizmiga  bog‘liqdir.  Bu  erda  yangi  texnologiyalar  va  firmalarning  kirish  va 
chiqishi muhim ahamiyat kasb etadi”. 
Umumiy  jihatdan  innovatsion  jarayon  bu  voqea-hodisalarning  ketma-ketlikdagi 
zanjiri bo‘lib, uning davomida yangilik oddiy bir g‘oyadan muayyan mahsulot, texnologiya 
yoki xizmatgacha “pishib etadi”
16
 va xo‘jalik amaliyotida tarqaladi. 
Bu jarayonni quyidagi sxema ko‘rinishida aks ettirish mumkin:  
Ft ↔ At ↔ I ↔ L ↔ Q ↔ O‘ ↔ Si ↔ M ↔ S; 
bu erda:  
Ft - fundamental tadqiqotlar; 
 
At - amaliy tadqiqotlar; 
I - ishlanmalar; 
L - loyihalashtirish; 
Q - qurilish; 
O‘ - o‘zlashtirish; 
Si - sanoat ishlab chiqarishi; 
M - marketing; 
S - sotuv. 
Innovatsion tadbirkorlik infratuzilmasi birinchi navbatda, alohida bo‘lib o‘tadigan va 
innovatsion  deb  nomlangan  turga  moslashib  oladigan  tadbirkorlikni  ta’minlovchi  tizimni 
ifodalaydi.  U  innovatsion  sohaning  tadqiqotchilik-loyihalash  sektorini  iqtisodiyotning  real 
sektori va yakuni iste’molchi bilan birlashtiradi. 
Bevosita  innovatsiyalash,  ya’ni  innovatsiyalarni  taklif  sifatida  yaratish  uchun  va 
innovatsion  tadbirkorlik,  ya’ni  bu  takliflarni  amalga  oshirish  va  ilgari  surish  uchun 
infratuzilma elementlarining mazmun-mohiyatiga kengroq e’tibor qaratish zarur (2-jadval). 
Mazkur infratuzilma turlarining ayrim elementlari mos kelishi yoki umumiy bo‘lishi 
mumkin,  bu  -  axborot  xizmatlari  ko‘rsatuvchi  firmalar,  tajriba  va  muhandislik  markazlari, 
moliyaviy strukturalar, patentli-litsenziyali tashkilotlardir.