Toshkent moliya instituti korxona iqtisodiyoti va innovasiyalarni boshqarish

Tugallanmagan  ishlab  chiqarishni  normalashtirish.  Tugallanmagan  ishlab 
chiqarish  bo‘yicha  aylanma  mablag‘lar  normativini  aniqlash  korxona  faoliyatidagi  eng 
murakkab  va  ko‘p  mehnat  talab  qiluvchi  jarayon  hisoblanadi.  Tugallanmagan  ishlab 
chiqarish  sifatida  ishlab  chiqarishning  turli  bosqichlarida  -  xom  ashyoni  texnik  nazorat 
bo‘limi (TNB) tomonidan qabul qilishdan to tayyor mahsulot omboriga topshirgunga qadar 
ishlov berilayotgan mahsulotlarni ko‘rsatshi mumkin. 
Tugallanmagan  ishlab  chiqarish  bo‘yicha  aylanma  mablag‘lar  normativi  miqdori 
quyidagilarga bog‘liq bo‘ladi: 
1.Mahsulot ishlab chiqarish hajmi. 
2.Mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflanuvchi joriy xarajatlar, ya’ni tannarx. 
3.Xom ashyo va materiallarni ishlab chiqarishga kiritish vaqtidan to tayyor mahsulot 
chiqishigacha  bo‘lgan  ishlab  chiqarish  siklining  davomiyligi.  Ishlab  chiqarish  siklining 
davomiyligini topishda quyidagi formuladan foydalaniladi: 
 
 
тан
транс
контр
техн
ц
ич
t
t
t
t
Т




.
 
Bu erda: 
t
texn 
- mahsulot ishlab chiqarishdagi barcha operatsiyalarga sarflanuvchi vaqti; 
t
tan
 - operatsiyalar oralig‘idagi vaqt (tanaffuslar); 
 
t
trans 
– transportda tashish vaqti; 
 
t
kontr 
- mahsulotni yig‘ish, qabul qilish va TNBga topshirish vaqti. 
Tugallanmagan ishlab chiqarishga jalb qilingan aylanma mablag‘larning o‘sishi xom 
ashyo  va  materiallarni  ishlab  chiqarishga  kiritish  bilan  boshlanadi  hamda  ishlab  chiqarish 
sikli  yakunida  (tayyor  mahsulot  omborga  topshirilganda)  eng  yuqori  nuqtasiga  chiqadi. 
Tugallanmagan  ishlab  chiqarish  normativini  hisoblashda  ishlab  chiqarish  sikli  kunlarda 
belgilanadi hamda bunda quyidagi formuladan foydalaniladi: 
 
N
t.ich
 = M
k
 x T
ich.s  
x K
x.o‘. 
Bu erda: 
M
k  
 - o‘rtacha bir kunlik xarajatlar, so‘mlarda; 
T
ich.s  
 - ishlab chiqarish sikli davomiyligi, kunlarda; 
K
xo‘
  - xarajatlarning o‘sish koeffitsienti. 
Xarajatlarning  o‘sish  koeffitsienti  asosiy  materiallar  (M
a
)  to‘liq  qiymatda  olinuvchi 
kattalik  sifatida  hisoblanadi.  Ishlab  chiqarish  xarajatlari  (M
ich
)  butun  ishlab  chiqarish  sikli 
mobaynida bir xil suratda o‘sib boradi hamda 50% qiymatda hisobga olinadi: 
K
nz
 = (M
a
 + 0,5M
ich
) : S 
Bu erda: 
S - mahsulot birligining rejadagi tannarxi. 

---

85 
 
Agar  keyingi  xarajatlar  (M
ich
)  bir  xil  surat  bilan  o‘zgarmasa,  u  holda  o‘sish 
koeffitsienti quyidagi formula asosida hisoblanadi: 
K
x.o‘
 = (M
a 
+ k·S
yaf 
+ k·S
but 
+ 0,5M
ich
) : S 
Bu erda: 
k, k – yarim tayyor mahsulotlar va butlovchi qismlarni mos ravishda pasaytiruvchi 
koeffitsientlari; 
S
yaf
  - yarim tayyor mahsulotlar qiymati; 
S
but
  - butlovchi qismlar qiymati. 
Pasaytiruvchi koeffitsientlar  yarim tayyor mahsulotlar va butlovchi qismlarga ishlov 
berilgan kunlarning ishlab chiqarish sikli davomiyligiga nisbatini ifodalaydi.