Toshkent moliya instituti korxona iqtisodiyoti va innovasiyalarni boshqarish

Korporatsiya  atamasi  lotincha  «korporatio»  so‘zidan  olingan  bo‘lib,  birlashma, 
hamjamiyat ma’nosini beradi.  
Korporatsiya  investitsiya  kapitalining  markazlashuvini,  ilm-fan  taraqqiyotini, 
mahsulotning  raqobatbardosh  bo‘lishini  va  uzoq  hayot  siklini  ta’minlaydi. 
Korporatsiyalar  tadbirkorlik  bilan  shug‘ullanuvchi  aksioner  jamiyatlarining  xohish-
ixtiyori  bilan  paydo  bo‘ladi.  Har  bir  korxona  faoliyatini  yurgizish  uchun  o‘z  holicha 
turli funksiyalarni, ya’ni: 
-  xom  ashyo,  materiallar,  energiya,  uskuna  qidirib  topish,  sotib  olish  va 
texnologik takomillashtirish; 
- mahsulot sifatini oshirish va ishlab chiqariladigan mahsulotni yangilash; 
- tayyor mahsulotni sotish bo‘yicha qator ishlarni bajarishi lozim bo‘ladi. 
Konsern  –  bu  ishlab  chiqarish  diversifikatsiyasi,  ya’ni  korxonalarning  faoliyat 
sohalari  va  ishlab  chiqaradigan  mahsulotlari  turining  kengayishi,  yangilanib  turishi 
asosida  tarkib  topadigan  yirik  ko‘p  tarmoqli  korporatsiya.  Konsern  tarkibiga  sanoat, 
transport,  savdo,  bank  kabi  tarmoqlarga  tegishli,  ayrim  hollarda,  dunyoning  ko‘pgina 
mamlakatlarida  joylashgan  unlab  va  yuzlab  korxonalar  ixtiyoriy  asoslarda  kiradi. 
Konsern  tarkibiga  kirgan  korxona  va  tashkilotlar  orasida  o‘zaro  korporatsiyalangan 
turg‘un  aloqalar  mavjud  bo‘lib,  ular  konsern  rivoji  yo‘lida  umumiy  moliyaviy 
resurslardan va yagona ilmiy-texnik imkoniyatlardan mushtarak foydalanadilar. 
Konsorsium  –  bu  aniq  iqtisodiy  loyihalarni  amalga  oshirishni  maqsad  qilgan 
korxonalarning 
umumiy 
kelishuvlar 
asosida 
yuzaga 
keladigan 
muvaqqat 
birlashmasidir.  Konsorsium  buyurtmachilar  oldidagi  majburiyatlar  uchun  javobgar 
hisoblanadi.   

---

55 
 
Konsorsium  a’zolarining  huquq  va  majburiyatlari  konsorsium  to‘g‘risidagi 
bitimda  belgilab  qo‘yiladi.  Qo‘yilgan  vazifani  bajarish  uchun  konsorsium 
ishtirokchilari badallari hisobidan yagona moliyaviy va moddiy fondlar barpo etadilar, 
byudjet  mablag‘lari  va  davlat  bankidan  kreditlar  oladilar.  Vazifa  bajarilgach, 
konsorsium  tarqaladi.  Konsorsiumlarga  boshqaruv  bo‘yicha  qo‘mitalar,  direktorlar 
kengashi  kabilar  boshchilik  qiladi.  Konsorsiumlar  aviatsiya,  kosmos,  kompyuterlar, 
aloqa kabi yuksak texnologik va katta miqdordagi sarmoyali sohalarda keng tarqalgan.