Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

12-Mavzu. SARF XARAJATLAR, FOYDA VA ZARAR

REJA

1. 
   Ishlab chiqarish xarajatlari tushunchasi va uning tarkibi.
   
2. 
   Qisqa va uzoq davrda ishlab chiqarish harajatlarining o’zgarish tamoyillari.
   
3. 
   Foydaning mazmuni. Foyda normasi va massasi.
   

1. 
   Iqtisodiy xarajatlar tushunchasi va uning tarkibi
   

Inson hayot kechirishi uchun moddiy ne’matlar va xizmatlar taqozo qilinadi. Moddiy ne’matlar yaratish o’z navbatida xarajat qilishni taqozo etadi. Har bir korxona, (xo’jalik sub’ektlari) tovar ishlab chiqarishi uchun ma’lum iqtisodiy resurslar xarajati talab etiladi. Iqtisodiy harajatlar tushunchasini eng avallo resurslar cheklanganligi hamda ularni muqobil (alternativ) ishlatish imkoni bilan bog’liq. Masalan, er resurs sifatida cheklangan. Undan turli maqsadda foydalanish mumkin. Uy qurish, korxona qurish, turli ekinlar ekish va hokazo.

Har bir xo’jalik sub’ekti u yoki bu resursni sotib olib ishlatar ekan, demak bu resursni boshqalar ishlata olmaydi. Resurslarni sotib olgach uni samarali ishlatish uchun harakat qiladilar. Xarajatlar korxona, faoliyatiga baho berishda asosiy ko’rsatkich hisoblanadi.

Milliy iqtisodiyotdagi ishlab chiqarish birliklari (korxona, firma) o’z faoliyati natijalaridan ko’proq daromad olishga harakat qiladi. Har qanday korxona nafaqat o’zining tovarini ancha yuqori baholarda sotishga, balki mahsulot ishlab chiqarish va uni sotishga qilinadigan sarf-xarajatlarni kamaytirishga ham intiladi.

Tovarlarni sotish narxlari asosan korxona faoliyatiga bog’liq bo’lmagan tashqi sharoitlar bilan belgilansa, ishlab chiqarish sarf-xarajatlari korxonaning ishlab chiqarish va tayyor tovarlarni sotish jarayonlarini tashkil qilish samaradorligi darajasiga bog’liq. Lekin har qanday tovarni ishlab chiqarish va sotish uchun ma’lum sarf xarajatlar talab etiladi.