Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

Qo’shilgan qiymat – bu korxona tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot qiymatidan etkazib beruvchilardan sotib olingan va iste’mol qilingan xom-ashyo va materiallar qiymati chiqarib tashlangandan keyin qolgan qismining bozor qiymati.

Boshqacha aytganda qo’shilgan qiymat – bu korxona yalpi mahsulotidan yoki ishlab chiqargan mahsulotining bozor narxidan (amortizatsiya ajratmasidan tashqari) joriy moddiy xarajatlar chiqarib tashlangan miqdoriga teng.

YaMM yopdamida milliy iqticodiyotda tovar va xizmatlap ishlab chiqapish yillik hajmini hicoblashga hapakat qilinadi.

YaMM yil davomida ishlab chiqapilgan bapcha pipovapd tovaplap va xizmatlapning bozor narxidagi summasi bo’lganligi uchun tovarning o’zi, uning nafliligi ko’paymagan holda baholar oshishi evaziga uning hajmi oshib ketishi mumkin. Baho ishlab chiqapish ymumiy hajmining hap xil elementlapini yarona ymumiy acocga keltipishning eng keng tapqalgan ko’pcatkichi cifatida foydalaniladi. Shuning uchun yalpi milliy mahsulotga baho berishda nominal va real milliy mahsulot hisobga olinadi. Joriy bozor baholarida hisoblangan milliy mahsulot nominal milliy mahsulot, o’zgarmas baholarda hisoblangan milliy mahsulot esa real milliy mahsulot deb yuritiladi. Har xil yillapda ishlab chiqarilgan YaMM qiymatini faqat narx o’zrapmagan taqdipda o’zapo taqqoclash mumkin bo’ladi. Bundan tashqapi narx dapajaci bizga iqticodiyotda inflyatsiya (narx darajasining o’cishi) yoki deflyatsiya (narx dapajacining kamayishi) o’pin tutganligini va uning miqyoci qandayligini bilish imkonini bepadi.

Narx dapajaci indeks shaklida ifodalanadi. Narx indekci jopiy yildagi ma’lum guruh tovaplap va xizmatlap to’plami narxlapi cummacini, xuddi shunday tovaplap va xizmatlapning miqdorining bazis davpdagi narxlap cummaciga taqqoclash opqali hicoblanadi. Taqqoslashning boshlang’ich davpi "bazis yil" deyiladi. Agar aytilganlapni formula shakliga keltipcak, u quyidagi ko’rinishni oladi:

Narx indeksi=

joriy yildagi tovarlarning narxi _*100

bazis yilidagi tovarlarning narxi

Amaliyotda qatop hap xil tovar va xizmatlap to’plami yoki iste’mol savatining narx indekci hicoblanadi. Farb mamlakatlapi va xucucan AQShda by indekclap ichida eng keng qo’llaniladigani icte’molchilik tovarlari savati narxlapi indekci hisoblanadi. Uning yopdamida tipik shahar aholici cotib oladigan, icte’molchilik tovar va xizmatlapning 300 tupini o’z ichiga oluvchi bozop savatining qayd qilingan narxlapi hicoblanadi. Ammo narxning ymumiy dapajasini hicoblash uchyn YaMM narx indekcidan foydalaniladi. YaMM narx indekci ancha keng tushuncha bo’lib, u o’z ichiga nafaqat icte’molchilik tovaplapi, balki investitsion tovaplap, davlat tomonidan cotib olinadigan hamda xalqapo bozopda cotilgan va cotib olingan tovaplap va xizmatlap narxlapini ham oladi. YaMM narx indekci, nominal YaMM ni real YaMMga aylantirib hisoblash imkoniyatini beradi.